Suriyada Bəşər Əsəd rejimi devrildikdən sonra ilk dəfə Dəməşqdə Rusiya-Suriya danışıqları baş tutub. Moskvanın əsas məqsədi Tartusdakı dəniz bazası və Hmeymim aviabazasını öz nəzarətində saxlamaqdır. Nəticədə, Suriyanın yeni hakimiyyəti Rusiyaya bir sıra şərtlər irəli sürüb.

Suriya hökuməti Rusiya tərəfini “keçmişin səhvlərini” nəzərə almağa çağırıb və Suriya xalqının etibarını bərpa etmək üçün konkret addımlar atmalı olduğunu bəyan edib. Bu addımlara maddi kompensasiya və ölkənin bərpasına kömək daxildir. Bundan əlavə, Moskvanın Bəşər Əsədi təhvil verməsi tələb olunur.

Rusiya, danışıqların nəticələrini “çətin vəziyyət” kimi qiymətləndirib.

“Kreml Əsədi təhvil verməyəcək”

Musavat.com xəbər verir ki, bu mürəkkəb vəziyyət barədə Minval.az-a müsahibəsində Yeni Türkiyənin Tədqiqat Mərkəzinin direktoru, Rusiya Prezidenti yanında Xalq Təsərrüfatı və Dövlət İdarəçiliyi Akademiyasının müəllimi Yury Mavaşev danışıb.

O bildirib ki, kompromis əldə olunma ehtimalı çox azdır:

“Şəxsi fikrimə görə, kompromis əldə etmək mümkün deyil. Kreml nə Əsədi təhvil verəcək, nə də kompensasiya ödəyəcək. Rusiya rəhbərliyi mental olaraq özünə yaxın olan şəxsləri satmır”.

Mavaşev əlavə edib ki, kompensasiya ödənişi Moskva üçün təhlükəli presedent yarada bilər:

“Rusiya təkcə Suriyada deyil, başqa yerlərdə də oxşar əməliyyatlar aparıb. Əgər indi kompensasiya ödəsə, bu, gələcəkdə yeni tələblərə səbəb ola bilər”.

O, Suriyanın yeni hakimiyyətinin Rusiyanın hərbi bazaları məsələsini danışıqlarda istifadə etməsini və Moskvanın Yaxın Şərqdə təsirini saxlamaq istəyini şərh edərkən, Rusiyanın Suriyadakı bazalarını qoruyub saxlamasının çox çətin olacağını deyib:

“Hazırda Rusiya üçün əsas məsələ “üzünü qorumaqdır”. Çox böyük ehtimalla, Suriyada rus bazaları qalmayacaq. Çünki indi təkcə Dəməşq deyil, Ankara ilə də bu məsələləri razılaşdırmaq lazım gəlir. Türkiyə isə NATO üzvü olaraq Rusiyaya ciddi maneələr yaradır”.

“Yeni Suriya hakimiyyəti nəzarəti itirir”

İsrailli politoloq, Qafqaz, İslam dünyası və Yaxın Şərq üzrə mütəxəssis, Şərqi Tərəfdaşlıq İnstitutunun rəhbəri Avraam Şmuleviç də mövzu ilə bağlı fikirlərini bölüşüb.

O, Suriyanın yeni hakimiyyətinin real güc sahibi olub-olmadığına şübhə ilə yanaşdığını bildirib:

“Suriya hökuməti, əslində, paytaxtdan başqa nəyə nəzarət edir? Onların müstəqil qərarlar qəbul etməsi də sual altındadır. Bəzi fikirlərə görə, Əhməd Hüseyn əl-Şaraa (əl-Culani) sadəcə Türkiyə ordusunun maskasıdır”.

Şmuleviç vurğulayıb ki, Türkiyə, Suriyanın iqtisadiyyatına nəzarət edərək öz təsir mexanizmlərini yaradıb. Onun fikrincə, Suriyanın yeni hökuməti xarici siyasət məsələlərində, xüsusilə də Rusiya ilə aparılan danışıqlarda müstəqil deyil.

“Yəqin ki, danışıqlar təkcə Dəməşqdəki yeni hakimiyyətlə deyil, eyni zamanda türklərlə də aparılır”.

Şmuleviç əlavə edib ki, Türkiyə açıq şəkildə Suriyada heç bir xarici gücün qalmasını istəmir:

“Dünən iki türkiyəli siyasətçi açıq şəkildə bəyan etdi ki, Ankara Suriyada heç bir xarici gücün mövcudluğunda maraqlı deyil. Orada hazırda həm Rusiya, həm də ABŞ qüvvələri var. ABŞ-ın dəstəklədiyi kürdləri çıxarmaq mümkün deyil, amma rusların Suriyadan getməsini istədikləri aydındır”.

O, hazırkı Rusiya-Türkiyə danışıqlarının Suriyanın gələcəyindən daha çox bölgədəki genişmiqyaslı geosiyasi mübarizəyə bağlı olduğunu qeyd edib.

“Bu məsələ təkcə Suriya ilə məhdudlaşmır. Liviya faktoru da var. Liviya münaqişəsində Rusiya və Türkiyə bir-birinə qarşı düşən qüvvələri dəstəkləyir”.

Şmuleviçin sözlərinə görə, son dövrlərdə maraqlı hadisələr baş verib:

“Rusiya hələ də nəzarətində saxladığı Hmeymim bazasından keçmiş Suriya ordusunun 1000-dən çox hərbçisini Liviyaya göndərib. Eyni zamanda, Türkiyə də keçmiş Suriya müxalifətinin bir hissəsini Liviyaya yollayıb. Yəni, Suriyadakı vətəndaş müharibəsi indi Liviya torpaqlarında davam etdirilir”.

O bildirib ki, Rusiya və Türkiyə arasındakı bu qarşıdurma Moskvanın Suriyada qalmaq imkanlarını daha da çətinləşdirir.

“İsrail üçün Rusiya-Türkiyə qarşıdurması vacibdir”

Şmuleviç əlavə edib ki, bu məsələdə İsrail faktoru da mühüm rol oynayır:

“İsrail çətin bir vəziyyətdədir. Bir tərəfdən, İranın Suriyadan çıxmasına sevinir, digər tərəfdən isə onların yerinə türklərin gəlməsini istəmir”.

O vurğulayıb ki, İsraildə Türkiyə mümkün hərbi təhlükə kimi ciddi qəbul edilir. Bu, İsrailin müdafiə büdcəsi üzrə Naqel komissiyasının hesabatında da öz əksini tapıb.

“İsrail Türkiyənin şimal sərhədlərində güclənməsində maraqlı deyil. Əksinə, bu baxımdan Rusiya Suriyada bir növ “bufer zonası” rolunu oynaya bilər”.

Politoloq İsrailin Moskva ilə münasibətləri qorumağa çalışdığını və bunun iki səbəbdən ola biləcəyini qeyd edib:

1. İsrail Ukrayna və ABŞ-ın müttəfiqidir, lakin Rusiya ilə də tam körpüləri yandırmaq istəmir.
2. Suriya məsələsində Rusiyanın İsrailin maraqlarına uyğun hərəkət etməsi üçün diplomatik vasitələr axtarılır.

“Kreml Əsədi verməyəcək, amma kompromis ola bilər”

Şmuleviç Suriyanın yeni hakimiyyətinin Rusiyaya qarşı irəli sürdüyü tələblər barədə danışaraq qeyd edib ki, Moskva bütün şərtləri qəbul edib, yalnız Əsədin təhvil verilməsinə razı olmayıb.

“Moskva üçün Əsədin verilməsi xarici siyasətin tam məğlubiyyəti demək olardı. Bu, Rusiya üçün siyasi fəlakət və nüfuz itkisi olardı. Ona görə də Kreml bu addımı atmayacaq”.

Lakin o qeyd edib ki, mümkün kompromis yolları da var:

“Əsədin sadəcə “öldüyü” elan edilə bilər. O, artıq Rusiya üçün yükə çevrilib və uzun müddətdir ki, ictimaiyyət qarşısında görünmür. Ona görə də qəfil ölüm ssenarisi həm Moskva, həm də yeni Suriya hakimiyyəti üçün əlverişli həll ola bilər”.