“Azərbaycan deyilən kəlməni nəvələrimə də dəyişmərəm”

 Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin dekan əvəzi, professor Cahangir Məmmədli Modern.az saytının suallarını cavablandırıb. Onunla müsahibəni təqdim edirik: 

-Bir az əhvala köklənməklə müsahibəyə başlamaq istəyirəm. İşləriniz necədir? İTV-nin Yayım Şurasına sədrlik səlahiyyətiniz bitir, amma hələ də bu işin başındasınız. Üstəgəl, Jurnalistika fakültəsində dakan əvəzisiniz. Hər halda gərginliyiniz var. 

-Gərginlik var. Mən Jurnalistika fakültəsinin dekan əvəziyəm. Bunu mənə rəhbərlik xahiş etdi ki, dekanı əvəz edim. Bu yaxınlarda – uzağı sentyabr və ya oktyabrda dekan seçkisi olacaq. Bu barədə qəzətdə elan da veriləcək, bu zaman bu məsələlərə yenidən baxacağıq. Dekanlıq çox çətin işdir. Mən bunu, dekan əvəzi olandan sonra başa düşdüm. Təvazökarlıqdan uzaq olmasın, mən bir az yaradıcı adamam. Bu vəzifə isə yaradıcılıq imkanlarımı əlimdən alır. 

İTV-nin Yayım Şurasına gəlincə,  “İctimai televiziya və radio yayımı haqqında”  qanuna görə, Yayım Şurası haqqında xüsusi bölmə var. Bu bölməyə əsasən, Yayım Şurasının üzvləri öz yerinə dalbadal iki dəfə seçilə bilər. Mən də bu posta dalbadal iki dəfə seçilmişəm. Hər 6 ildən bir. Martın 15-20-i arasında mənim oradakı 12 illik iş stajım tamam oldu. Həmkarlar Təşkilatından Aqil Dadaşov və Mətbuat Şurasından mənim Yayım Şurasında vaxtımız bitib. Buna görə də, biz sonuncu hesabatımızı verəcəyik. Milli Məclis bizim yerimizə yeni namizədləri müzakirə edəcək. 
-Yayım Şurasına üzvlüyə namizədlər arasında 2 nəfər tanınmış jurnalist də var – Yadigar Məmmədli və Azər Həsrət. Ümumiyyətlə, üzvlüyə namizədlərdən kimi öz yerinizdə - Yayım Şurasının sədri kimi görürsünüz? 

-Düzü bunu deyə bilmərəm, əvvəlcədən proqnoz vermək düzgün deyil. Yayım Şurasının üzvləri hamısı maraqlı adamlardır. Bəxtim onda gətirdi ki, mən 12 il ziyalı insanla bir yerdə işlədim. Onların içərisində vaxtı bitib gedənlər də oldu. Yalnız Aqil Dadaşovla mən 12 il bir yerdə işlədik. Bütün səmimiyyətimlə deyirəm ki, Yayım Şurasına üzvlüyə namizədlərin hamısı Yayım Şurasının sədrliyinə layiq adamlardır. Ancaq sədri Yayım Şurasının kollektiv olaraq özü seçir.

Sizə bir şey deyim, bunu bəlkə də çoxları bilmir. “İctimai televiziya və radio yayımı haqqında”  qanununu tərtib edib cənab prezidentə təqdim etmişdilər. Prezident orada olan bir müddəaya diqqətlə baxmışdı. Həmin müddəada yazılırdı: İTV-nin Yayım Şurasının sədrini prezident təyin edir. Cənab prezident bu qanun layihəsini geri qaytarmışdı, onu imzalamamışdı. Ölkə rəhbəri qeyd etmişdi ki, Yayım Şurası öz sədrini öz içərisindən seçməlidir. Çox maraqlı bir faktdır. 
-İsmayıl Ömərovla bir yerdə işlədiniz, sonra İTV-nin baş direktoru Cəmil Quliyev oldu. Hansı ilə işləmək asandır?

-İsmayıl Ömərov qurucu bir adam kimi İTV-nin qurulması, formalaşmasında mühüm rol oynadı. O, ixtisasca da jurnalistdir.  Cəmil Quliyev də çox böyük mədəniyyət sahibidir. Mənə bəzən deyirlər ki, Cəmil müəllimlə yaxşı tapışmışam.

Televiziya elə bir yerdir ki, orada iki variantda işləmək mümkündür: ya yumruqla stola vurasan, ya da çox böyük mədəniyyətin ola. Cəmil Quliyev isə ikincidəndir. Bütün kollektiv ondan çox razıdır. Mənim bəxtim onda gətirib ki, İsmayıl Ömərov və Cəmil Quliyev kimi adamlarla bir yerdə işləmişəm. Hər ikisi jurnalistikanı, mədəniyyəti gözəl bilən insanlardır. 

-Yayım Şurasının sədrliyindən gedirsiniz, dekan olub-olmayacağınız isə bəlli deyil. Şübhəsiz ki, fakültədə müəllim kimi işləyəcəksiniz. Bəs jurnalistikanın digər sferalarında da çalışacaqsınız? 

-Mənim Bakı Dövlət Universitetində çox ciddi bir vəzifəm var. Mən Jurnalistika fakültəsinin Jurnalistikanın nəzəriyyəsi və təcrübəsi kafedrasının müdiriyəm. Universitet mənim üçün nə qədər müqəddəsdirsə, o kafedra da mənim üçün müqəddəsdir. Mən rektor tərəfindən dekan əvəzi təyin olunanda eyni zamanda həmin  kafedranın müdiri vəzifəsinə də yenidən seçildim. Kafedra müdirliyi məni çox təmin edən bir vəzifədir. Çünki müəllimlər, tələbələr mənə doğmadır. Bu iş mənə bəs edər. 

-Mən də sizin tələbələrinizdən olmuşam,  o vaxtlar siz bizə qiymət yazmaq üçün suallar verirdiniz, bu dəfə isə mən sizi “sual yağışına” tuturam. Hazırda sizdən müsahibə aldığıma görə demirəm, bunu söhbət düşəndə hər yerdə vurğulayıram. Sizin dərs aparmaq metodunuz mənim xoşuma gəlirdi. Ən azından dərsinizdə yuxulamaqdan söhbət belə, gedə bilməzdi.  O başqa məsələ ki, hər dediyinizi ali həqiqət kimi də qəbul etmirdim. Razılaşmadığım məqam isə sizin daha çox Rusiya jurnalistikasından sitatlar gətirməyiniz idi. Çünki, hazırda Qərb jurnalistikasına meyllər də var, biz onlardan da öyrənirik. Siz hələ də, Rusiya jurnalistikasına çox üstünlük verirsiniz?

-Bu sual mənim üçün çox maraqlıdır. Bu  məsələ hazırda Azərbaycan jurnalistikasının əsas problemlərindən biridir. Mən uzun müddət rus jurnalistikası dərsi demişəm. 2002-ci ilə qədər. Sonra biz bu predmeti yığışdırdıq. İndi bu predmet dünya jurnalistikası tarixində bir blok olaraq keçirilir. Mən rus jurnalistikasına, ədəbiyyatına bələdəm. Dünya ədəbiyyatını tərəzinin bir gözünə, 19-cu əsr rus ədəbiyyatını, publisistikasını tərəzinin bir gözünə qoyalar. 19-cu əsr rus ədəbiyyatı bütövlükdə dünya ədəbiyyatından ağır gələr. Çünki burada Tolstoy, Dostoyevski, Belinski və digərləri var. Buna görə də mən rus ədəbiyyatı və jurnalistikasından ayrıla bilmirəm.

1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra, bizim Qərb jurnalistikasına meyllənməyimiz üçün imkanlar yarandı. Çünki rus jurnalistikasında dəqiqlik, tərəfsizlik, qərəzsizlik kimi ciddi prinsiplər sovet dövründə olmayıb. Sovet dövründə sırf ideoloji jurnalistika var idi, jurnalistika partiyanın bir tribunası idi.

Belə bir şəraitdən biz çıxdıq, birdən-birə çox ciddi müstəqil söz və mətbuat azadlığı sferasına qədəm qoyduq. Ulu öndər Heydər Əliyevin ideyaları,  Azərbaycan dövlətinin qarşıya qoyduğu hüquqi dövlət quruculuğu prosesində söz və mətbuat azadlığı bizə çox lazım oldu. Lakin sonra belə bir tendensiyanı müşahidə etdik ki, Qərb dünyası bizim bəzi mollalara oxşayır. Onlar deyirlər: “Mən dediyimi et, mən etdiyimi etmə”. 
Qərb jurnalistikasında da qəribə prinsiplər var. Dünyanın ən demokratik ölkəsi və dünyaya demokratiya yayan Fransada piket keçirilirdi. Parisdə olan aksiyanı jurnalist çəkirdi. Polislər onun kamerasını əlindən aldılar, özünü də kənara itələdilər. Bunu görəndən sonra adamda sual yaranır: Bəs bu demokratiya haradadır?

Dünyaya demokratiya dərs keçən ABŞ-da polislər qara dərililəri soruşmadan öldürməyə başlayırlar. Bu barədə informasiyanı da yayılmağa qoymurlar. Amerika İraqa hücum edəndə ora jurnalist buraxmırdılar. Bir amerikalı jurnalist gizli şəkildə keçmişdi. O, bir günün içində milyoner oldu, çünki hadisələri tək çəkmişdi. Görürsünüz, müharibə şəraitində Amerika jurnalistləri döyüş gedən yerlərə buraxmır.

Rusiya jurnalistikası isə başdan-başa ideologiyadır. 
-Mən bununla bağlı sual verəcəkdim. Təbii ki, Qərb jurnalistikasında nöqsanlar ola bilər. Lakin bu, rus jurnalistikasında da var. Mən demirəm ki, rus jurnalistikası bərbaddır, əlbət ki, onların əhatə dairəsi çox genişdir. Amma hazırda rus jurnalistikası çox qərəzlidir. Ukrayna böhranı ilə bağlı Rusiya mediası nə qədər dezinformasiya yayır. Amma Qərbdə BBC, CNN nümunələri var. Auditoriyada Qərb jurnalistikasının üstünlüklərindən danışırsınızmı?

-Mən tərəfsiz olmaq üçün hamısını deyirəm, müqayisəli şəkildə izah edirəm. BBC dünyanın ən demokratik telekanallarından biridir. O, ictimai televiziyadır. Biz ondan öyrənirik.  Amma Qəddafi ilə bağlı BBC 3 gün dalbadal informasiya yaydı ki, Qəddafi 10 min adamı güllələyib. Lakin 3-4 il araşdırdılar və belə bir şey meydana çıxmadı. BBC-nin direktoru istefa verdi. Nə olsun? İstefa verdi, amma öz işini də gördü axı. Fransaya, Amerikaya kömək etdi. Yəni, ideologiyaya xidmət etdi. Bütövlükdə dünya jurnalistikasında çox qəribə bir dəyişiklik ortaya çıxıb. Əsl demokratik qüvvələr ki, jurnalistikada var idi, onlar yavaş-yavaş çökməyə başlayır. Ancaq ən böyük çöküş Rusiyadadır.

Corc Sorosun təşkilatı guya, dünyaya demokratiya yayır. Lakin Soros Fondu Rusiyaya qədəm qoyandan 2-3 il sonra ölkədən çıxarıldı. Çünki Rusiya jurnalistlərində “mən əvvəlcə rusam, sonra jurnalistəm” yanaşması var. Fransızlarda isə “mən əvvəlcə jurnalistəm, sonra fransızam” prinsipi var. Rusiyaya özünün günahı ucbatından o qədər sanksiya tətbiq edirlər ki, ruslar da bundan narahatdır. Buna görə də, Rusiya jurnalistikasının böyük bir hissəsi ideolojiləşib.

Rusiyanın RTR kanalında Dmitri Kiselyovun “Vesti Nedeli” proqramı var. Bircə ona baxmaq kifayətdir ki, Rusiya jurnalistikasının nə qədər ideolojiləşdiyi göz önünə gəlsin. Kiselyov özü də demişdi ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin xüsusi bir tapşırıq verib ki, belə bir proqram formatı hazırlansın. Bu proqram Rusiyanın ideoloji məqamlarını ifadə edir.

Biz Rusiyanın populyar televiziya kanallarına baxırıq, heç birində Ukraynanın öz hüquqlarını müdafiə edən an ifadə olunmur. Hamısı “Rusiya çox əcəb edib, Krımı alıb” deyə yanaşma sərgiləyirlər.

Azərbaycanın kütləvi informasiya vasitələri Rusiyanınkından çox demokratikdir. Amma peşəkarlıq, siz dediyiniz əhatəlilik, dünya informasiya sisteminə qoşulmaqda Rusiya çox irəlidədir. Biz oradan çox şey öyrənirik. 

-Cahangir Məmmədli necə, əvvəlcə azərbaycanlı sonra jurnalistdir, yoxsa əksinə?  

-Tələbələrimə də deyirəm ki, mən əvvəlcə vətəndaş, sonra jurnalistəm. 

-Niyə? 

-Birincisi ona görə ki, biz çox çətin bir coğrafi məkandayıq. Mən Azərbaycanın ən yaxın qonşusuna da o qədər etibar etmirəm. Bizim bir tərəfimizdə Ermənistan, bir tərəfimizdə İran, bir tərəfimizdə Rusiya var. Bu qonşularla səmimiyyət içərisində deyilik. Buna görə də, mən əvvəlcə vətəndaşam. Elə informasiyalar var ki, onu vermək olmaz. Biz Azərbaycan dövlətini qorumaq üçün öncə vətəndaş, sonra jurnalist olmalıyıq. Elə informasiyalar var ki, onu qəzet səhifəsinə, televiziyaya çıxarmaq olmaz. Mən televiziyada, qəzet səhifələrində elə informasiyalar görmüşəm ki, Ermənistan aparıb onu BMT-nin qabağına qoyar  və “biz bunlarla yaşaya bilmərik” deyərlər. Milli-mənəvi dəyərləri də qorumaq üçün əvvəlcə vətəndaş, sonra jurnalistəm. 

-Elə məqam ola bilər ki, mən də vətəndaşlıq mövqeyimi önə çəkərəm. Amma jurnalistikanın qanunları da var axı. Bizdə bəzən məmurlar cəhd edirlər ki, hansısa neqativ bir məsələ ilə bağlı informasiya verilməsin. Özü də bunu az qala dövlət təhlükəsizliyinə zidd olmaqla əsaslandırırlar. Halbuki, həmin informasiyalar dövlət sirri təşkil etmədiyinə və strateji olmadığına görə, təhlükəsizliyə zidd ola bilməz: misal üçün, məmur və ya polis özbaşınalığı. Siz necə, polis özbaşınalığı görsəniz, onun ictimailəşməsini istəyərsiniz? 
-Ümumiyyətlə, özbaşınalıq sözü çox mənfi çalarlı sözdür. Bununla bağlı nə oldu, vermək lazımdır. Mən dediyim isə, xeyli dərəcədə kənar şeylərdir. Misal üçün, cəbhədə baş verən hadisələr. Mən bu hadisələrlə bağlı o qədər narahatlıq keçirdim ki...

ANS-in vitse-prezidenti Mirşahin saytlara müraciət edib demişdi ki, hər informasiyanı vermək düz deyil. Ermənistanda orduda hərbçilər bir-birini güllələyir və biz də burada o informasiyanı yayırıq. Deyirik ki, Ermənistan ordusunda vəziyyət belədir. Bizdə də təsadüfən belə hallar olur və bunu da ermənilər tirajlayırlar. Yaxşı olar ki, biz bu cür situasiyalarda vətəndaş olaq. Müharibədə, cəbhə xəttində olan jurnalist ilk növbədə vətəndaş olsun. Mən bunu arzulayıram. Azərbaycanda qanunvericilik onsuz da dövlət sirrini ciddi şəkildə mühafizə edir.

Bəzən isə buna əməl etmirlər. Bəzən elə informasiya ortaya çıxarırlar ki, mən ermənilərin bundan istifadə edəcəyinə  narahat oluram.

Yadımdadır, bir dəfə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev “Jurnalistlərin dostu” mükafatını alanda bizim jurnalistikanın vəziyyətini qiymətləndirdi. Heydər Əliyev sonra da dedi ki, bəzən böhtan atırsınız, təhqir edirsiniz, yalan danışırsınız, sensasiya yaradırsınız. Daha sonra isə gülümsəyərək, “bilirəm, sensasiya yaratmasanız, sizi oxuyan olmaz” dedi.

Həqiqətən də belədir. İndiki dövrdə jurnalistikada sensasiya olmayanda doğurdanda da auditoriya azalır. Lakin bir məsələ də var ki, sensasiya dəqiq faktlara söykənməlidir. Peşəkar jurnalist məlumatı sensasiya vəziyyətinə qaldırmalıdır ki, onun anonsunu elə verməlidir ki, mən durub çay süzməyə də getmək istəməyim. 
-Mirşahinin adını çəkdiniz. Auditoriyada həmişə Mirşahin Ağayevdən nümunələr gətirirdiniz. ANS bağlanandan sonra da Mirşahini nümunə çəkirsiniz? 

-Mən həmişə onu nümunə gətirirəm. Çünki Mirşahin doğurdan da çox peşəkar jurnalistdir. Amma Mirşahin səhv elədi. Hər kəsin səhvi olur. O da səhvə yol verdi, gərək o səhvi etməyəydi. Bəzi mübahisəli məsələlərdə onun səhvləri oldu. Amma nə olur-olsun, Mirşahin yaxşı jurnalistdir. Onun ifadələri, sərlövhələri, bənzətmələri, hadisələrə yanaşması çox ciddi peşəkarlıq qabiliyyəti ilə bağlıdır. Çox təəssüf etdim ki, Mirşahin səhv etdi. 

-ANS bağlanandan sonra onunla heç görüşmüşünüz? 

-Zəngləşirik, danışırıq. 

-Səhv etdiyini özünə demisiniz?  

-Düzü, yox, çünki o qədər də yaxın söhbətimiz olmayıb.

-İTV haqqında qanunvericilik var. Bir də siz BBC-ni misal gətirdiniz. BBC-ilə müqayisə bəlkə də uğursuzdur, amma bu sual yenə də vermək zərurəti yaranır.  İTV neçə illər ərzində öz funksiyasını yerinə yetirə bildimi? 

-İTV Azərbaycan mühiti çərçivəsində öz vəzifəsini yerinə yetirdi. Mən yenə də deyirəm! Azərbaycan elə bir şəraitdədir ki, İctimai Televiziya belə işləməli idi. Yəni, Azərbaycan dövlətçiliyini qorumaq, maarifçilik işini yüksək səviyyədə qurmaq. Heç kim deyə bilməz ki, İTV-də maarifçilik işi zəifdir. İTV-də elə proqram formatları var ki, sırf maarifçilik işi görür. İstər radio, istərsə də televiziyada. Heç kim deyə bilməz ki, başqa televiziyalar İctimai Televiziya qədər Azərbaycan şəhidləri haqqında film çəkib, bu qədər şəhidlərə diqqət yetirib. İctimai Televiziyanın elə bir günü yoxdur ki, orada hansısa şəhidimiz barədə bir film getməsin, proqram olmasın.

Bir yandan şəhidə, orduya verilən qiymət, digər yandan isə xalqın öz oğullarına verdiyi qiymət göz önündədir. Bu, maarifçiliyin nəticəsidir.

Aprel döyüşləri ilə bağlı AzTV və İTV bir yerdə çox böyük iş gördülər. AzTV ilə İTV-nin tipologiyasını gərək hər kəs nəzərə alsın. AzTV və İTV Azərbaycan dövlətinin media qarantıdır. Özəl telekanallara nə var ki... Onlar reklam bazarına girmək üçün çal-çağıra, sensasiyaya meyl etməlidir. Heç kim onları qınamasın. Çünki reklam bazarı üçün özəl kanallara reytinq lazımdır. Biz o zaman özəl telekanalları qınaya bilərik ki, onlar qanunları pozsunlar. Onlar isə “biz qanunu pozmuruq, bizimlə işiniz olmasın” deyirlər.

İctimai Televiziyada Xocalı soyqırımı ilə bağlı bir filmə baxmışam. Mən Azərbaycan teleməkanında Xocalı soyqırımını o cür ifadə edən film görməmişəm. Dünyanın ən aparıcı dövlətlərinin jurnalistlərinin orada çıxışları, sinxronları var. Bu sinxronlar bəsdir ki, bütün dünyaya Xocalının faciəsinin necə törədildiyini çatdırasan.

İTV təqdim etdiyi musiqilərdə də maarifçiliklə məşğuldur. Siz ancaq “İctimai” radio və “Azərbaycan” radiosunda milli musiqiləri dinləyə bilərsiniz.

Təbii ki, İTV-nin də nöqsanları da, peşəkarlıq cəhətdən geri qaldığı məqamlar da var. O dediyimiz məsələləri daha peşəkar formada ortaya qoymaq olar, yeni formatlar tapmaq olar. Amma prinsipcə İTV Azərbaycan dövlətçiliyini və Azərbaycançılığı ortaya qoyan yeganə kanallardan biridir. 

-İndi İTV hansısa müxalifət liderinə, məsələn Əli Kərimli və ya İsa Qəmbərə yer verərsə, bu dövlətçilik prinsipinin pozulması deməkdirmi? Bilirsiniz ki, neçə illərdir İctimai Televiziya belə bir ənənəni yaratmadı, bir presedent ortaya qoymadı. 

-Maraqlı sualdır. Azərbaycan müxalifətində qəribə, zərərli  bir streotip formalaşıb. Məsələn, soruşursan ki, yağış niyə çox yağır? Az qalırlar desinlər ki, bu, hakimiyyətin günahıdır. Müxalifət konstruktiv, maarifçi söhbətlər etmir.

Bununla belə, Rauf Arifoğlu kimi adam bizim efirin daimi qonaqlarından birinə çevrilib. İTV haqqında qanunvericilikdə belə bir sətir var: İctimai Televiziya siyasətdən uzaq olmalıdır. Siz dediyiniz məsələ əgər olsa, bu zaman çox ciddi siyasi proses gedəcək.

Deyə bilərlər ki, İctimai Televiziya siyasətdən uzaqdır, amma siyasəti ifadə etməlidir. Bunu mən də bilirəm. Amma bəzən elə radikal şeylər olur ki, adam çəkinir. Biz barışdırıcı mövqe tutmaq üçün hələlik belə şeylərdən çəkinirik. Ancaq prezident və parlament seçkilərində Mərkəzi Seçki Komissiyası İctimai Televiziyaya arxayın oldu. MSK təbliğatın aparılmasını İctimai Televiziyaya tapşırır. Prezident seçkilərində hansı debatların olmasını hamı gördü. Bu da bəs edir. 

2010-cu ildə Milli Məclisə seçkilər zamanı müxalif qüvvələrdən bəziləri banner kimi bir şey gətirirdi və onu arxaya qoyurdular. Sanki mitinqdə çıxış edirmiş kimi görüntü yaranırdı. Yaxşı format idi. Müxaliflərdən biri efirə banneri gətirmişdi, onu özü yerləşdirir. Rejissorlar buna müdaxilə etmirlər. Elə olur ki, o banner silkələnir, o, yellənir. Ekspertlərdən biri yazmışdı ki, bu adamın acığına qəsdən elə ediblər ki, banner aşıb. Təəccüb qaldım. Çünki heç televiziya əməkdaşlarının özləri qətiyyən o bannerə əl vurmayıb axı. Onu namizədlər özləri gətirirdi. Özü elə qoymuşdu ki, o, silkələnmişdi, bunu isə başqa yerə yozdular. 
-Kim idi o şəxs? 

-Deyəsən, Pənah Hüseyn idi. 

-Rauf Arifoğlunun adını səsləndirdiniz. Rauf Arifoğlu hazırda müxalifətdir? 

-Rauf Arifoğlu əvvəldən müxalifətdir. İndi də onu və rəhbərlik etdiyi “Yeni Müsavat” qəzetini konstruktiv müxalifət kimi tanıyıram. Rauf Arifoğlunun qəzeti dəqiq və qərəzsizdir. Kəskin materiallar verir, amma heç kim ondan inciməməlidir. Çünki təhqir etmir, böhtan atmır, olanları yazır. Rauf Arifoğlu Azərbaycan jurnalistikasında bir məktəbdir. Rauf Arifoğlu çox səmimi adamdır. Bir dəfə jurnalistlər ona sual verdilər: “Sizin qəzetinizə, qərəzli deyirlər, necə bilirsiniz, qərəz var?”. Rauf Arifoğlu isə “Əlbəttə ki, qərəzlidir, çünki biz hakimiyyətdən narazı elektorata ünvanlanırıq” deyə cavab verdi. O savadlı adamdır, jurnalistikanı mükəmməl bilir.

“Yeni Müsavat” Azərbaycanda olan problemləri ortaya çıxaran dəqiq, qərəzsiz, vicdanla işləyən bir qəzetdir. Belə qəzetlər bizə lazımdır. 

-Mən tələbə olan vaxtlarda dərs vəsaiti kimi üç – “Jurnalistikaya giriş”, “Müasir Jurnalistika” və “Jurnalistikanın müasir inkişaf meylləri” – kitabınız var idi. Bu 3 kitab bir-birini təkrarlayırdı. Bir-birinin təkrarı olan 3 kitab yazmağa nə ehtiyac var idi? Olmazdımı 3-nü birində birləşdirəydiniz elə bir kitab yazaydınız? 
-Sizinlə razıyam. İndi “Jurnalistikanın nəzəriyyəsi və təcrübəsi” kitabını buraxmışam, bu, siz dediyiniz  3 kitabda yazılanların toplusudur. Mən sizin iradınızla razıyam, amma hər şey özümündür deyə, narahatlıq keçirmirəm. Yaxın gələcəkdə mənim başqa bir kitabım çıxacaq. Bu, tamam başqa istiqamətdədir. Birbaşa jurnalist peşəkarlığı ilə bağlıdır. Bu zaman görəcəklər ki, bu, əvvəlki kitabları təkrarı deyil. Mənim səhvim onda olub ki, “bu, əvvəlki kitabların təkmilləşdirilmiş variantıdır” deyə yazmamışam. 

-Özünüz də bilirsiniz ki, çox tənqid olunursunuz – istər mətbuat səhifələrində, istər internet portallarında, istərsə də sosial şəbəkələrdə. Bu tənqidlər bəzən etik çərçivələri də aşır. Heçmi narahat olmursunuz? 

-Əlbəttə ki, narahatlıq keçirirəm. Elə tənqidlər olur ki, ondan nəticə çıxardıram, növbəti dəfə eyni səhvi etmirəm. Ancaq qərəzli tənqidlər də çoxdur. İTV-ni tənqid edən ekspertlərdən biri belə bir fikir demişdi ki, İTV büdcəni yeyəcək. Həmin o ekspert günlərin birində İTV-yə gəldi, gedəndən sonra müsahibə verdi. “Mən elə bilirdim ki, İTV-nin rəhbərliyi büdcəni yeyib dağıdacaq. Ancaq mən orada gedən tikinti, quruculuq işlərini, texniki avadanlıqları görəndən sonra fikirləşdim ki, onlar bu pulu haradan alırlar?”deyə yazmışdı.

Birincisi o pulu dövlət ayırır, ikincisi o pulu kənar yerlərə xərcləməyə qoymurlar. 3-cüsü də bir vətəndaşlıq missiyası var. İsmayıl Ömərovdan tutmuş  Cəmil Quliyevə qədər hər kəs İTV-nin texniki bazasının yüksəlməsinə çox ciddi əhəmiyyət verib. 
-Mənim yadıma gəlir ki, hörmətli jurnalistimiz Qulu Məhərrəmli İTV-nin büdcəsindən çox danışırdı. Siz dediyiniz ekspert Qulu müəllim idi? 

-Xeyr. Qulu Məhərrəmli deyildi. Həmin adamın adını çəkmək istəmirəm. 

-Jurnalistika fakültəsinə qəbul qaydasında son illərdə yenilik oldu. Artıq müsabiqə mərhələsi də var. Mən düşünürəm ki, buna ehtiyac yox idi. 

-Sovet dövründə belə bir qayda var idi. Biz sovet vaxtında olan müsabiqələrdə əziyyət çəkmirdik. Doğurdan da yaza bilməyən, istedadı olmayan adam jurnalistikaya gəlmirdi. Biz yenidən bunu tətbiq etməklə elə bildik ki, gəlib o formata düşəcəyik. Amma bu, alınmadı. Məlum oldu ki, Jurnalistika fakültəsinə qəbul olanların 50 faizdən çoxu aşağı bal yığırlar. Onlara aşağı balla bu fakültəyə qəbul olmağa imkan yaradılır.

Hazırda abituriyentlər daha çox aşağı balla bura gəlirlər. Mən əvvəllər müsabiqəni bəyənirdim və təbliğ edirdim. İndi mənə çatır ki, müsabiqə yolu ilə tələbə olanların balları aşağıdır. Bəzən də onların səviyyəsi elə də yüksək olmur. Bu mənada narahatlıq var. Biz indi yenidən qayıdıb deyə bilmirik ki, əvvəlki qaydanı tətbiq edək. 

-Bəs çıxış yolunu nədə görürsünüz? 

-Müsabiqə qaydaları təkmilləşdirilməlidir. Abituriyentlər arasında ciddi şəkildə təbliğat aparılmalıdır ki, onlar Jurnalistika fakültəsinə girə bilməyəndə, istədikləri digər ixtisasları seçə bilərlər. Abituriyenlər bəzən bunu dərk edə bilmirlər. Elə başa düşürlər ki, bizdə müsabiqədən keçmirlərsə, ayrı yerə gedə bilməzlər. Lakin belə deyil. 
-Görürəm ki, fakültədə yaradıcılıq, praktiki vərdişlərin öyrənilməsi imkanları genişlənib. Amma bəzi neqativ şeylər eşidirəm ki, bu da rüşvətlə bağlıdır. Eşitdiyimə görə, Yalçın Əlizadə dekanlıqdan gedəndən sonra rüşvət bu fakültəyə də ayaq açıb. Rüşvətə qarşı necə mübarizə aparırsınız? 

-Jurnalistika fakültəsində rüşvətlə mübarizəyə ehtiyac da yoxdur. Siz bu fakültəni necə qoyub getmisinizsə, yenə də o vəziyyətdədir. 1960-cı ilin tələbəsi necə qoyub gedibsə, o vəziyyətdədir. Bizi istəməyən elə adamlar var ki, bu fikirləri dövriyyəyə buraxırlar. Tələbə var ki, nə zamansa hansısa müəllim, ona aşağı bal yazıb.

Elələri gedir statuslar yazır ki, Jurnalistika fakültəsində guya rüşvət var. Jurnalistika fakültəsinin ünvanına nəyi desən qəbul etmək olar – bircə rüşvətdən başqa. Çünki, burada Şirməmməd Hüseynov məktəbi var. Burada o məktəbə xəyanət edən adam yoxdur. Bu fakültədə tələbəyə xəyanət edən burada bir dəqiqə də qala bilməz.

Bütün səmimiyyətimlə deyirəm, bu fakültədə rüşvət məsələsi heç müzakirə predmeti də ola bilməz.

Əlbəttə ki, bizi istəməyənlər var, fakültədə vəzifəyə keçə bilməyənlər iddialı müəllimlər və onların tələbələri var. Onlar bəzən tələbələrə istiqamət göstərirlər. “Deyin elə burada da rüşvət var” deyə onları öyrədirlər. 
-Azərbaycan mediası müstəqillikdən sonra qlobal informasiya sisteminə az-çox inteqrasiya edə bilib, inkişaf yolu keçib, uğurlarımız da var. Amma neqativlər də çoxdur. Məsələn yalan, böhtan xaratkerli məlumatların tirjlanmasının qarşısının alınmasında hələ də problemlər var. Bu mənada medianın mənzərəsini necə qiymətləndirirsiniz?

-Qəzet dünyası böhtan xarakterli, qərəzli materialları yavaş-yavaş yığışdırır. Çünki Mətbuat Şurası bu sahədə xeyli iş gördü. Qəzet dünyası Mətbuat Şurası ilə bağlı olduğuna görə, bu qurum çox cəld tərpəndi, müzakirələr apardı. Həqiqətən də, bu gün qəzet dünyasından elə də böyük narazılığımız yoxdur. Ola bilər ki, ara-sıra bəzi qəzetlər nə gəldi yazır – onlar da cəzalandırılır və düz yola qayıdırlar.

Televiziyalar isə ictimai nəzarətdədir. Çünki telekanallara hamı baxır. Televiziya kanalları bilir ki, bir dəfə yalan danışsa, sabah ona baxmayacaqlar. Bu mənada televiziyalarımız da yaxşı vəziyyətdədir.

Bizim xəbər portallarına gəlincə... Azərbaycanda xəbər portallarının brendləri var. Modern.az, “Qafqazinfo”.

Bütün səmimiyyəti ilə desək, Vüsalə Mahirqızının rəhbərlik etdiyi APA informasiya agentliyi birinci yerdə dayanır. APA bir məktəbdir. Vüsalə xanım bu məktəbi yaratdı. Mən görmürəm ki, APA-da yalan informasiya gedə, kimisə təhqir edələr.

Trend agentliyi də çox gözəl agentlikdir.

Mən heç zaman Modern.az-da qərəz görməmişəm. Modern.az-ın çox maraqlı, sərt yazıları olur, amma bu yazıların içərisində qərəz olmur.

“Qafqazinfo” da da qərəz görmürəm. Bir dəfə bu saytda məni tənqid edən bir yazı getmişdi. “Qafqazinfo”nun rəhbəri Elbrus Əruda zəng etdim. Dedim başqa saytda belə bir şey görsəydim, sənə xahiş edəcəkdim ki, onu oradan çıxartdır. “İndi öz saytında gedib, niyə çıxartmırsan o yazını” deyə gülümsəyərək bildirdim. Elbrus Ərud isə “Cahangir müəllim, siz mənim dostumsunuz. Amma bu yazını yaman tıklayırlar, qoyun bir yarım saat da qalsın, sonra çıxardarıq” dedi. 

-Bilirəm, Elbrus Ərud yazı çıxarmaqda xəsisdir və mənə elə gəlir ki, düz də edir. 

-Bu, əsl jurnalistikadır. O deyir ki, jurnalistin dostu olmur və xəbəri heç nəyə satmaq olmaz. Xəbər qiymətlidirsə, reytinq gətirəcəksə, onu vermək lazımdır. Sadaladığım saytların rəhbərlərinin özləri brenddirlər. Özləri də yalan danışmaz, başqasını da yalan danışmağa qoymazlar. Yalan, böhtan, təhqir yazan saytlara gəlincə, onlar zaman-zaman sıradan çıxacaq. 
-Nəzəriyyədə öyrənmişik ki, jurnalistikanın funksiyalarından biri də əyləndirməkdir. Amma bizim bəzi telekanallar əyləndirməyi səhv başa düşür. Həddindən artıq bayağılıq, mənasız söhbətləri əyləndirmək kimi anlayırlar. Bu tip şou proqramlara ehtiyac var? 

-Teleradio Şurasının da belə verilişlərlə bağlı qərarı oldu və bu tip proqramlar xeyli dərəcədə azaldı. Bu mənada Teleradio Şurasının işini də qiymətləndirmək lazımdır. Bununla belə, veriliş reytinqə xidmət edirsə, özəl kanallarda bundan tamamilə imtina etmək çətin olar. Şou proqramlarında qanun pozuntuları yoxdur. Amma bu başqa məsələ ki, qalan şeylər insanın öz vicdanı, rəhbərliyin yaxşı mənada senzurasından asılıdır. 

-Bayaq da dedim ki, ən çox tənqid və bəzən də təhqir olunan insansınız. Heç özünüzə sual etmisiniz ki, niyə bu qədər hədəfdəsiniz? 

-İTV-də Yayım Şurasının sədri olmaq o qədər də balaca iş deyil. Bu mənada mən həm də ictimai rəydə olan adamam. Adətən tənqid və təhqir nöqtələri ictimai rəydə olan adamın üstünə düşür. İnsan var ki, ictimai maraq kəsb etmir deyə, o nə etsə də, onun dediklərinə reaksiya verilmir. Mən İTV-də olandan sonra hədəfə gəldim. Universitet həyatında isə adi bir müəlliməm. Adi bir müəllimin bir qohumu cinayət edirsə, onunla heç kimin işi olmur. Cinayət edən adamın adını çəkirlər. Amma ictimai rəydə olan adamın uzaq qohumu bir iş görürsə, bunu həmin adamın adı ilə bağlayırlar. Jurnalistikada bu proses qaydalaşıb deyə, məni tənqid edənlərdən çox da incimirəm. 

-Qızınız Aysel Məmmədli “İctimai” radioda çalışırdı. Mən istəyirəm ailəniz haqqında da geniş məlumat verəsiniz. 

-Mənim 5 qızım var. Hamısı evlidir. 

-Artıq nəvələriniz yetişir. Onları jurnalist kimi görmək istəyirsiniz?

-Yox, görmək istəmirəm. Jurnalistika indi elə vəziyyətdədir ki... Mənim nəvələrim tamam başqa-başqa sahələrdə oxuyurlar. Biri sosioloqdur, biri Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində teatr rejissorluğunu oxuyur,  digəri isə beynəlxalq münasibətlər üzrə oxuyur.

Qızlarımın biri həkim, biri şərqşünas, biri jurnalistdir. Biri də Bakı Slavyan Universitetini bitirib. Qızlarımdan biri isə orta məktəbdə tarix müəllimidir. Ən gözəl sənət ondadır.

-“Azadlıq” qəzetinin ya da Meydan TV-nin jurnalisti çıxıb sizə sual versə, onu cavablandırarsınız? 

-Xeyr, cavablandırmaram. 

-Niyə? Nəticədə onlar da jurnalistdir axı. 
-Nəsə elə bilin ki, onlar mənim ampluamda deyil. 

-Jurnalistlər bəzən qərəzsizliyi düzgün anlamır ya da anlamaq istəmirlər. Qərəzsizliyi bəzən hansısa partiyanın ya da müxalifət liderinin maraqlarına xidmət etmək kimi anlayırlar. Sualım isə belə olacaq: jurnalist müxalifətçi olmalıdırmı? 

-İndi nə edək ki, Azərbaycanda partiya qəzetləri də var. Qərbdə elə ölkələr var ki, orada partiya qəzetləri yoxdur. Partiya qəzeti təbii ki, partiya maraqlarını müdafiə edir, hətta manipulyasiyaya da gedirlər. Buna görə də, onlarda qərəz də olur, ideologiya da.

Lakin jurnalist müxalifət olmasa yaxşıdır. Jurnalist nə qədər obyektiv olsa, mükəmməl olar. Jurnalistikanın qızıl qaydaları – tərəfsizlik, qərəzsizlik, ədalətlilik, dəqiqlik, vicdanlılıq – qorunmalıdır. Bu qaydalar o zaman pozulur ki, jurnalist bir tərəfin adamı olur. Jurnalist nə iqtidar olmalıdır, nə də müxalifət.

Bir dəfə tanınmış jurnalist Arif Əliyevə sual verdilər ki, dəqiq informasiyanı haradan almaq olar? O isə cavabında dedi: “İqtidaryönlü qəzetlər bu dünyaya gözlərini yumub baxırlar. Hər şey gözəldir sanki. Müxalifyönlü qəzetlər isə gözlərini bərəldib baxırlar. Bircə qalır, müstəqil mətbuat. Normal informasiyaları müstəqil mətbuatdan almaq olar”.

Mən auditoriyada dərs deyəndə müstəqil qəzet və müstəqil jurnalistlərdən misal gətirərəm. Qalan 2 tərəfi isə tənqidlə məşğulam.

-Xahiş edirəm, bu sonuncu sualıma səmimi cavab verin. İsmayıl Ömərov və Cəmil Quliyevlə işləmisiniz. Şəxsi münasibətlər öz yerində, işə görə necə, danlanmısınız? 
-Bütün səmimiyyətimlə deyirəm ki, danlanmamışam. O qədər mehriban şəraitdə işləmişik ki... Bəlkə də ona görə ki, Yayım Şurasının 9 üzvündən tutmuş baş direktora qədər hamının içərisində bir azərbaycançılıq var. Bu, bir az patetik, ideoloji görünə bilər. Mənim öz içimdə bir Azərbaycan var. Bu Azərbaycan deyilən kəlməni, Azərbaycan deyilən nöqtəni nəvələrimə də dəyişmərəm. Biz İTV-də həmişə bu cür hərəkət etmişik. Buna görə də heç zaman problemlərimiz olmayıb...