Azərbaycanın da daxil olduğu region mühüm gəlişmə ərəfəsində; Rusiyanın “Su 24” təyyarəsini vurmaqda suçlanan “boz qurdçu”nun işi bağlanır; Türkiyə Krıma investisiya yatırır; Jirinovski Ankaraya hansı mesajı aparıb və Ərdoğan “Qarabağda razılaşdırılmış rayonlar” deyəndə nəyi nəzərdə tutur?..
Dünən - Rusiyanın “Su-24" qırıcı təyyarəsinin Türkiyə səmasında vurulmasının ildönümü günündə baş vermiş və iki ölkə münasibətlərinə dəxli olan bir neçə hadisə diqqət çəkdi. Biri təyyarə insidenti ilə birbaşa bağlıdır, digəri Kremlin ”danışan dilləri"ndən sayılan Vladimir Jirinovskinin qəfil Türkiyə səfəridir. Üçüncü, dördüncü olay haqda isə az aşağıda yazacağıq.
Ondan başlayaq ki, ildönümü günü rus pilot Oleq Peşkovun ölümündə günahlandırılan “boz qurdçu” Alparslan Çelikin cinayət işinin bağlana biləcəyi xəbəri yayılıb. Belə bir ehtimalı jurnalistlərə açıqlamasında Çelikin vəkili Murad Üstündağ deyib. Onun sözlərinə görə, hələlik cinayətlə bağlı araşdırma aparılır və iş məhkəməyə verilməyib. “Baş prokuror işin məhkəməyə verilməsi, yaxud da bağlanması haqqında qərar qəbul edəcək. Müdafiə etdiyim şəxs rus pilotunu öldürmədiyini deyir” - vəkil qeyd edib.
***
Maraqlıdır ki, əvvəllər iki ölkə münasibətlərinin düzəlməsi üçün Moskva tərəfindən üç şərtdən biri kimi ciddi şəkildə irəli sürülən bu məsələni indi Kreml sanki unudub. Onun üstünə getməyə lüzum görmür. Bu da əslində məntiqlidir, çünki Moskva və Ankara barışdan sonra geriyə yox, irəli baxmaqda maraqlıdır və hazırda onların arasında həlli qat-qat vacib olan, hər iki dövlətin regiondakı köklü maraqlarına toxunan məsələlər var.
Söhbət öncəliklə Suriya (Bəşər Əsəd, Hələb, İŞİD) böhranından, PKK-PYD məsələsindən, Qərblə (ABŞ və NATO ilə) ikitərəfli əlaqələrin perspektivinə iki ölkənin münasibətindən, nəhayət, Türkiyə-Rusiya əməkdaşlığını, o sırada hərbi-siyasi tərəfdaşlığını keyfiyyətcə yeni müstəviyə keçirməkdən gedir. Bu, ələlxüsus da Kremlə gərəklidir, çünki ABŞ-Rusiya rəqabəti ən gərgin bir dönəmə girib və NATO üzvü, ABŞ-ın regiondakı əsas müttəfiqi Türkiyə bu rəqabətin sonucuna məxsusi möhür basa bilər.
Şübhə yox ki, Jirinovskinin Türkiyə səfəri bu xüsusda təsadüfi deyil. Hətta onun açıqlamalarından göründüyü kimi, istisna deyil ki, LDRP lideri qardaş ölkəyə prezident V.Putinin xüsusi tapşırığı (missiyası) ilə gedib. Həmin açıqlamalarda əsas vurğu Ankaranın NATO və ABŞ-dan qopub Rusiya ilə siyasi-hərbi ittifaqa girməsinin, blok yaratmasının, Türkiyə hesabına Avrasiya Birliyinin genişləndirilməsinin vacibliyi qırmızı xətt kimi keçir. Jirinovskiyə görə, Rusiya, Türkiyə, İran və Suriyadan ibarət ittifaq bölgədə əsas gücə çevrilməklə, bir çox mühüm layihələri gerçəkləşdirə bilər.
Hələlik onun bu kimi təkliflərinə rəsmi Ankaranın hansı mövqe sərgilədiyi bəlli deyil. Lakin V. Jirinovskinin Türkiyə xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu ilə görüşməsi, qardaş ölkənin ünvanına ənənəvi ritorikadan fərqli olaraq, xeyli olduqca xoş sözlər söyləməsi, difirambalar səsləndirməsi özlüyündə az şey demir...
*** Maraqlıdır ki, bu arada ilhaq edilən Krıma Türkiyənin investisiya yatırmağa başlaması haqda xəbər yayılıb. Belə görünür, tərəflər doğrudan da hansısa böyük siyasi barter (mübadilə) layihəsinin içindədir. Hər necə olmasa, Ankara hər zaman Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini, Krımın ilhaq olunduğunu, oradakı Krım türklərinin isə sıxışdırıldığını açıq bəyan edib və bu mövqeyi BMT-də, digər beynəlxalq təşkilatlarda mütəmadi, öz səsi ilə təsdiqləyib.
Amma indi Krım “parlamenti”nin deputatı Ruslan Balbekin sözlərindən aydın olur ki, “Krım artıq bir sıra perspektivli investisiya layihələri baxımından türkiyəli iş adamlarının da diqqətini cəlb edib”. Bu barədə o, yarımadaya Türkiyə biznesi nümayəndələrinin gəlişindən sonra bildirib (“Vestnik Kavkaza”).
Deputatın sözlərinə görə, Krımın Rusiyaya birləşməsindən sonra yarımadaya Türkiyədən bunca nüfuzlu nümayəndə heyəti təşrif buyurmayıb. “Nümayəndə heyətinə biznes-dairələrindən savayı, Türkiyənin hakim partiyasının təmsilçiləri də daxildir. Bu da o deməkdir ki, türkiyəli iş adamlarının Krımda çalışmasını Türkiyə hökuməti də dəstəkləyir” - Balbek iddia edib. Bildirilir ki, Türkiyə nümayəndə heyəti öncə Moskva reysi ilə Simferopola gəlib. Onun tərkibindəki 22 nəfər arasında Türkiyə prezidentinin rəsmi nümayəndəsi İbrahim Erilli və Ankaranın vitse-meri Əhməd Tunc da var.
***
İki ölkə münasibətlərindəki bu kimi son gəlişmələr təbii ki, Azərbaycanın da maraqlarına toxunur. Çünki Türkiyə bizim 1 nömrəli təbii strateji müttəfiqimiz, Qarabağ məsələsində ən prinsipial mövqedə duran dost-qardaş məmləkətdir. Türkiyə-Rusiya münasibətlərində istiləşmə və ya yaxınlaşma isə diqqəti avtomatik şəkildə Dağlıq Qarabağ ixtilafına da yönəldir - hansı məsələ ki, son aylar prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan başda olmaqla, bir sıra yüksək çinli Türkiyə rəsmilərinin dilindən səslənməkdə, Azərbaycanın haqlı mövqeyi dəstəklənməkdə, erməni işğalına tezliklə son verilməsinin vacibliyi vurğulanmaqdadır.
“Dağıq Qarabağda hətta razılaşdırılmış bəzi rayonlar var ki, ermənilər həmin bölgəni tərk etməlidir”. Prezident Ərdoğan bunu təyyarə insidentinin ildönümü günü İstanbul Konqres Mərkəzində baş tutan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı İqtisadiyyat və Ticarət Əməkdaşlığı daimi Komitəsinin (İSEDAK) 32-ci toplantısından sonra azərbaycanlı jurnalistin sualını cavablandırarkən deyib (Axar.az ).
“BMT-nin qəbul etdiyi qətnamələr yerinə yetirilməli, Ermənistan işğal etdiyi torpaqları tərk etməlidir. Bu mövzuda BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarları var. Bütün bu qərarlarla bərabər, Qarabağda hətta razılaşdırılımış bəzi rayonlar var ki, ermənilər həmin bölgəni tərk etməlidir. Bu torpaqların əsl sahibi azərbaycanlılardır. Azərbaycanlıların bu ərazilərdə məskunlaşması lazımdır. İşğalla heç nəyə nail olmaq olmaz. Biz Türkiyə olaraq işğala qarşıyıq. Bununla bağlı vasitəçilər var. Onlar öhdələrinə düşəni etməlidir. Arzum odur ki, işğal tez bir zamanda bitsin və azərbaycanlı qardaşlarımız torpaqlarına qovuşsun”.
***
“Öhdələrinə düşəni etməli olan” vasitəçilərdən biri və birincisi isə Rusiyadır. O Rusiya ki, Türkiyə ilə əlaqələri daha yüksək səviyyəyə qaldırmaq niyyətindədir. Ancaq Qarabağ problemi ədalətli həllini tapmadan bu mümkünmü? Belə görünür, Suriya, Krımla bağlı hansısa gizli anlaşma var, bəs Qarabağ? Sıra ona da çatacaqmı?
