Azərbaycanda dilənçilik biznesə çevrilib
10 yaşlı uşağı dilənməyə məcbur edən şəbəkə barədə bilmədiklərimiz... 
Dilənçilərin ən çox yayılan arqumenti - “oğurluq və fahişəlik etmirəm ki...”
23-11-202422-11-202421-11-2024
Son günlərin ən çarpıcı xəbərlərindən biri heç şübhəsiz ki, Bakının Əhmədli qəsəbəsində itkin düşən 10 yaşlı Abbasov Amilin tapılması ilə bağlı oldu. Xüsusən də uşağın itkin düşdüyü günlər ərzində dilənçilər tərəfindən diləndirildiyi olayın çarpıcı məqamı oldu. Uşaq olayı öz dili ilə belə anladıb: “Məni soyuqda diləndirdilər”.
Uşağın anası isə deyib ki, uşaq oynayarkən yanında 4 uşaq olan qaraçı qadın onu çağırıb və bütün günü soyuqda diləndirib: “Uşaq o qədər soyuqda qalıb ki, eşitmə qabiliyyəti zəifləyib. Qaraçı qadın uşağın internetdə şəklini və axtarışda olduğunu görən kimi gətirib qapımızın ağzına qoyub. Hal-hazırda hüquq-mühafizə orqanları qadının kimliyini araşdırır”.
Bir var kustar, bir var “mədəni” dilənçilik...
Dediyimiz kimi, xüsusən də valideynlər üçün tükürpədici olan bu xəbər ölkəmizdə, xüsusən də onun paytaxtında dilənçilərin necə tüğyan etməsi ilə bağlı mənzərəni bir daha yada salır. Elə gün olmur ki, svetoforda gözlədiyiniz vaxt maşının pəncərəsi qucağında uşaq olan (və ya olmayan) dilənçi tərəfindən döyülməsin. Dostlarınızla şəhər gəzintisinə çıxanda sizi abırdan salıb, “sən o qəşəng qızın canı...” yalvarışları ilə pul istəyən dilənçilər də həmçinin. Bəzən pul istəməzlər, maşının şüşəsini silmək istəyərlər, ya da salfet satarlar. Bunları sosioloqlar “mədəni dilənçilik” adlandırırlar. Əgər maşın şüşəsi sildirmək üçün heç kimə ehtiyac duymursansa və cibində salfet varsa, bu xidmətin sənə az qala zorla göstərilməsi dilənçiliyə daxildir.
Ona görə də sosial araşdırmalarda dilənçilər iki qrupa bölünür: dələduzlar və kölələr. Onlar gündəlik yer pulu ödəyirlər. Dilənçilərin 40 faizi zorla saxlanılır və ancaq yemək üçün işləyirlər. Adətən onlar heç kimləri olmayan rayon adamlarıdır. O cümlədən uşaqlardır. Amma metro və ibadət yerlərinin yaxınlığında olan dilənçilər “sahibkar” üçün çalışırlar. Kənardan başqa şəxslərin gəlib burada dilənməsi qeyri-mümkündür. Onlar sadəcə qovulurlar.
Salfet satışı ümumən dilənməyə qarşı qalxan olaraq istifadə edilir. Dilənməni daha mədəni səviyyədə təqdim etmək, cəmiyyətin qınağını azaltmaq üçün satıcı rolu bunun öhdəsindən az-çox gəlir. Türkiyədə aparılan bir sosial araşdırmada bəlli olub ki, dilənçilər ilk olaraq bu işə başlayanda çox utandıqlarını desələr də, daha sonra buna öyrəşdiklərini, üstəgəl, rəqabətin qaydalarını da öyrəndiklərini deyiblər. Dilənçilik bir neçə kateqoriya üzrə yaranır:
1. İşsizlik, yoxsulluq - iş tapa bilmədiyi, ac olduğu üçün dilənçilik etdiyini deyənlər bu kateqoriyada böyük üstünlüyə sahibdilər. Dilənçilərin bir çoxu “nə üçün dilənirsən” sualına cavabda deyirlər ki, iş tapmadıqları üçün bu yola baş vurublar. Onların əsas arqumenti isə “oğurluq və ya fahişəlik etmirəm ki. Dilənmək bunları etməkdən daha yaxşıdır” olur. Amma araşdırmalar sübut edib ki, kiçik bir iş qarşılığında (maşın yumaq, ev və ya dükan təmizliyi etmək kimi) ehtiyacını qarşılayacaq pul təklifi olunduğunda, bu təklifi qəbul edəcək dilənçi yox deyəcək qədər az saydadır. Bir çoxu xəstə olduğunu əsas gətirərək, bu təklifi rədd edirlər.
2. Xəstəlik/şikəstlik - Yoxsulluğu ucbatından xəstəliyini müalicə etdirə bilmədiyini və müalicə olunmaq üçün diləndiyini deyən kateqoriyanı da unutmamaq lazımdır. Bəzi dilənçilər saxta xəstəlik kağızını və ya rentgen kağızlarını da başqalarını inandırmaq üçün istifadə edirlər.
3. Yolda qalma: Daha çox avtovağzal və ya qatar stansiyalarında dilənənlərin müraciət etdiyi bir üsuldur. Adətən təmiz geyimli və düzənli görünüşə sahib ola bu şəxslər bir qayda olaraq deyirlər ki, pullarını itirdikləri, oğurlatdıqları üçün rayonlarına gedə bilmirlər, bilet almaq üçün pula ehtiyacları var. Ona görə də qarşılarına çıxan insanlardan bilet pulu istəyirlər. İnandırıcılığı artırmaq üçünsə pulu borc olaraq istədiklərini və daha sonra ödəyəcəklərini deyərək, həmin adamdan telefon nömrəsi də istəyirlər. Əgər müraciət etdikləri şəxs bilet pulunu ona vermək əvəzinə, bileti şəxsən özü almaq istəsə, buna razılaşmayaraq, israrla bilet pulu istəyirlər. Dilənçilər yardımsevərlərin birbaşa vicdanlarına, duyğularına xitab etmə üsulundan istifadə edirlər. Çünki insanı köməyə sövq etmənin ən asan və nəticə verən üsulu budur.
Azərbaycan qanunları dilənçilərə qarşı çox yumşaqdır
Yaxşı bəs Azərbaycan qanunları bu haqda nə deyir? Dilənçiliklə məşğul olmaq inzibati xətadır. İnzibati Xətalar Məcəlləsinin avaralıqla məşğulolma adlı 307-1-ci maddəsi mövcuddur. Bu şəxslərlə məşğul olan orqan Daxili İşlər Nazirliyidir. Dilənçiliklə məşğul olan şəxslər barəsində protokol tərtib olunur və 20 manatdan 25 manata qədər cərimə müəyyən olunub. Əgər dilənçiliklə məşğul olan şəxs öz yetkinlik yaşına çatmayan övladını da bu işə cəlb edirsə, 10 manatdan 15 manata qədər əlavə cərimə tətbiq edilir. Bu kifayət etmədikdə isə şəxs barəsində 15 günədək inzibati həbs seçilə bilər.
Hüquq-mühafizə orqanlarının dilənçilərlə davranma qaydası isə fərqlidir. Onlar məntəqələrə yığılandan sonra qeydiyyat üzrə rayonlara göndərilirlər. Amma bir qayda olaraq bu şəxslər paytaxta qayıdırlar. Çünki bölgələrdə dilənçilikdən qazanc olduqca cüzidir. Şəhər insanı isə əhvalına, səhhətinə, həyatındakı problemlərin çoxluğuna görə rəhmdilliyə daha çox meyl edir, alqış qazanmaq istəyir. Təsəvvür edin ki, xəstəxananın qarşısında dilənən yaşlı bir qadının duasına, alqışına nə qədər xəstə yaxınının ehtiyacı var? Məsələn, xəstə analiz verməyə və ya analizin nəticələrini götürmək üçün xəstəxanaya girmək üzrə ikən yaşlı dilənçinin alqış və yalvarış sədaları göyə yüksəlir: “Allah sizi bütün dərd-bəlalardan, xəstəliklərdən qorusun. İnşallah, xoş xəbərlə çıxarsız içəridən...”
Bunu eşidən kim əlini cibinə atıb, ən azı 20 qəpiyi dilənçinin ovcuna basmaz ki? Ona görə də dilənçilər üçün ən optimal dilənmə yeri xəstəxana, məhkəmə, məscid qapıları sayılır. Uzun illər Bakıdakı təhsil ocaqlarının qarşısı da dilənçilərin favorit məkanı sayılıb. Bunun da psixoloji səbəbləri var. Dilənçi bir qızla evə gedən tələbə oğlan görən kimi onun yanını haqlayır və abırdan salana qədər yalvarır. Nəticə 90 faiz dilənənin xeyrinə olur.
Polis dilənçini rayona göndərir, o, geri qayıdır
Dilənçilərin rayonlara göndəriləndən sonra yenidən paytaxta qayıtmasının da özəl səbəbləri var. Birincisi, qanunda sərt cəzalar nəzərdə tutulmayıb. İkincisi, dilənçiliyin qarşısını birdəfəlik almaq mümkün deyil, qanunvericilikdə müəyyən boşluqlar var. Dilənənlərin böyük əksəriyyəti qadın və uşaqlardan ibarət olduğu üçün onlara qarşı sərt tədbirlər də görülmür. Ən yaxşı halda pulları alınır və buraxılır. Bundan başqa, polis dilənçiləri yığsa da, saxlama məntəqələri yoxdur. Yığılan dilənçilər eyni zamanda ərzaqla, ayaqyolu və saxlanma şəraiti ilə təmin olunmalıdır. Azərbaycanda isə bu, mümkün olmadığından dilənçiliyə qarşı da birbaşa mübarizə aparmaq mümkünsüzdür. Odur ki, yığılandan sonra əsasən qeydiyyatda olduqları rayonlara göndərilir. Sonra qayıdıb gəlirlər. Ona görə də müəyyən müddətdən sonra yenə həmin mənzərə yaranır.
Əlaqədar qurumlar isə dilənçiliklə bağlı problemin yaranmasında bir qayda olaraq əhalini günahkar bilir. Arqument təxminən belədir: “siz pul verməsəz, dilənçilik də inkişaf etməz”. Bundan başqa, imkansız qocalar bir çox hallarda qocalar evinə göndərilir. Onların hansısa bəhanə, arqumentlə geri göndərilməsi halları baş verməyib. Amma “gerçək məsləyi” dilənçilik olan şəxslər hansı yolla olursa olsun, qocalar evindən yayınmağı bacarırlar.
Fikirlər
-
Reklam
-
Əsas xəbərlər
