Erkin Qədirli: REAL yarananda, mən siyasətə gələndə özüm üçün belə gələcək düşünmür və arzulamırdım”REAL ölkə siyasətinin gündəmindədir. Bu, hərəkatın sədri İlqar Məmmədovun həbsindən bəridir ki, belədir, amma son günlər bir az daha gündəmin zirvəsində qalmaqda davam edirlər.

26 sentyabr referendumuna iddialı müqavimət təşəbbüsü hərəkatın daha bir önəmli adamını – Natiq Cəfərlini içəriyə apardı. Ardınca da bir neçə REAL-çı. Bu, kifayət etdi ki, REAL referendumdan çəkilsin və bunun da ardınca qınaqlar, tənələr, sataşmalar başladı. REAL gündəm idi, daha çox gündəm oldu.

Uzun zamandır REAL-dan qonaq etmək istəyirdik. Bu iddialı, ənənəvi müxalifətdən özünü hər mənada ayıran, amma əsas müxalifət olduqları iddiası daşıyan bu hərəkatın rəhbərlərindən kimisə danışdırmaq, REAL dəftərini tamaşaçılarımız üçün açmaq arzumuz sonda iki adın üzərində dayandı – Natiq Cəfərli və Erkin Qədirli. Xeyli bu adamların hansının daha maraqlı və əhatəli müsahib olacaqlarını araşdırdıq. Axı, cəmiyyətin bir çox təbəqələri kimi, biz də onları elə də tanımırdıq. Elə araşdırmalarımızın yekununa doğru gəlirdik ki, Natiq Cəfərlini həbs etdilər. Seçimimiz bir az da asanlaşdı. Erkin Qədirli belə demək mümkündürsə, “alternativsiz” qaldı və onunla “Qaynar Qazan”da söhbətləşməyə qərar verdik.

Erkinlə REAL-ı xeyli müzakirə etdik. Açığı, təəccübləndiyim məqamlar da çox oldu. Bəzən o hissə qapıldım ki, REAL-ın ümumiyyətlə, planlaşdırılmış heç bir addımı yoxdur, olmayıb. Elədirsə, bu boyda dövlət aparatının, hələ-hələ bunun önəmli bir hissəsi də zora dayanırsa, qarşısında dayanmaq necə mümkün ola bilər? Olmur da. Elədirsə, o zaman bu hərəkatın yaradılma məqsədi nədir?

Erkin Qədirlinin müsahibəsi beyinlərdəki REAL mifinin çözülməsinə səbəb olmalıdır. Burada nə qəhrəman, nə də qurban olmaq istəyən insanlar toplaşıb. Onlar intellegentdirlər, çoxu xarici dillər bilən mədəni adamlardır. Onlar bir araya gələndə pəmbə xəyallı bir dünya qurmaq həvəsində olublar, ancaq bizim tanrıtanımaz hakimiyyət bütün bu məziyyətlərə də baxmadan onları amansızlıqla əzməyə başlayıb. Bu, REAL-ı çox təntidib. Mənim müsahibədən çıxardığım nəticə budur. İqtidar ənənəvi müxalifətlə REAL arasında elə də fərq qoymayıb. Bu isə ciddi xəyal qırıqlığına səbəb olub. Erkin bəyin müsahibəsi boyu bu ovqatı hiss etdim və REAL-ın bütün hallarda bu fəlsəfə ilə və bu hakimiyyətlə heç bir irəliləyişə nail ola bilməyəcəyini qət etdim. Bu, mənim özəl düşüncələrimdir. REAL güclü və amansız orduya qarşı əllərində gül dəstələri yollara çıxan nəcib insanlar topluluğudur. Qarşılarındakı həmin gücü devirmək, onların yerinə gəlmək istəyirlər. Bu gül dəstələri ilə bu amansız orduya nə etmək olar? Xətirlərinə dəyməz ki, görəsən, “heç nə” desəm…

Erkin Qədirli Azərbaycan cəmiyyətinin ən öndə gedən ziyalılarından biridir. Amma bu sərt siyasi düzənin təlatümləri onu da heyrətə gətirib. Heç cür qəbul edə bilmir mövcud sistemin sərtliyinin nəticələrini. Məhz buna görə də çox şeyə, az qala, hər şeyə “bilmirik”, “bilə bilmərik” cavabını verir. Belədə isə Azərbaycanda nəyəsə nail olmaq çətindir. Həm də çox çətin. Nə qədər novator olsan da, nə qədər atılqan hərəkət etsən də, sonunda ən azı ənənəvi ola bilərsən bu qayda ilə.

Çox səmimidir Erkin bəy. Bu məqamda tayı-bərabəri yoxdur. Hətta öz əleyhinə olsa belə, o qədər səmimi cavablar verir ki, əminəm, burada dediklərinin bir çoxu onun öz əleyhinə çevrilə bilər. Bu səmimiyyət deyəsən, REAL-çıların əksəriyyətinə hakimdir. Onlar səmimi çalışdıqları və ölkəyə içtən xidmət etdikləri yerdə elə bir borana və burulğana düşüblər ki, necə deyərlər, fələklərini şaşırıblar. Bir qrup intellegent adamlar qalıblar türmələrin qarşısında. İndi də heyrətdən donurlar bəzən – bu nəydi belə?! Lap filmlərdəki kimi. Bir qrup gənc əyləncəyə gedirlər və getdikləri istirahət məkanında dəhşətli hadisələrlə üz-üzə qalırlar. Nə bilim, bir tərəfdən vampirlər çıxır, bir tərəfdən silahlı quldurlar, bir tərəfdə başkəsənlər. REAL-ın hekayəsi budur əslində… Bunu anladım Erkin bəylə söhbətdən…

Bütün hallarda “Qaynar Qazan” tamaşaçıları üçün çox maraqlı müsahibədir. Hətta hadisə müsahibələrdən biri. Erkin bəyi dediyi çox şeylər var ki, gündəmə damğasını vuracaq mahiyyətdədir. Özü də maraqlı insandır. Düzdür, dostlar məni “söz verib sonunda gəlmir” deyə qorxutdular, ancaq Erkin bəy 25 dəqiqə gecikmə ilə olsa da gəldi. İlk qonaq idi ki, gecikməsi üçün Allaha dua edirdim, çünki “Azərbaycan” nəşriyyatının işıqları kəsilmişdi. Vaxtında gəlsəydi, müsahibənin baş tutmama ehtimalı vardı. Ancaq gecikmə ilə gəlsə də, artıq çatanda işıqlar yandı. Bunu isə mən özüm və REAL üçün yaxşı əlamət kimi qiymətləndirdim. Erkin bəy müsahibəyə gələndə işıqların yanmağı bəlkə də REAL-ın həbsdə olanların da qapısının tezliklə açılacağı mənasına gəlir? İstərəm ki, elə olsun. Olsun və hər zaman bu intellegent oğlanlar beləcə cəsurca sıravi üzvlərini qoruyub məsuliyyəti öz boyunlarına götürsünlər. Qoy TEAL-ın işıqları heç bir zaman sönməsin və elə bir ehtimal olanda da Erkin bəyin gəlişi ilə işıqları parlasın…

Strateq.az-ın redaksiyasında görüşümüz saat yarımdan çox, iki saata qədər davam etdi. Vaxt necə gəldi, necə getdi bilmədik. Görək Oxucu-tamaşaçılarımız da elə biləcəkmi?

Beləliklə, “Qaynar Qazan”da 24-cü qonağımız Erkin Qədirlidir. REAL Hərəkatının İdarə Heyətinin üzvü… Onu dinləyirik…

 Əvəz Zeynallı

 II hissə

 I hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz:

(http://strateq.az/manshet/90565/qaynar-qazanda-erkin-q%C9%99dirli.html, “Qaynar Qazan”da Erkin Qədirli:"Referendumdan sonra növbədənkənar prezident seçkiləri keçirəcəklər")

 Bu addımım REAL-ın İdarə Heyətində də qınanıldı

– Soruşurlar ki, niyə o zaman da, indi də geri çəkildiniz?

– Axı mən bunun izahını vermişdim… Öz şəxsi səbəblərimdən… Bunun REAL-la əlaqəsi yoxdur. REAL-ın həmin seçkilərdə 10 qeydə alınmış namizədi var idi. Onlar kampaniyalarını davm etdirdilər. Hətta uğurla keçirilən kampaniyalar da oldu. Ona görə mənim namizədliyimi geri götürməyimin REAL-la əlaqəsi yoxdur. Mən anlayıram, bəlkə də kənardan belə görünür. Amma əgər mənim səmimiyyətimə inanmaq istəyirlərsə, belə olub. Mənim bu addımım REAL-ın İdarə Heyətində də qınanıldı. İdarə Heyətində dedilər ki, “niyə məsləhətləşmədin?” Açıq tənqid də olundum – sosial şəbəkələrdə öz üzvlərimiz tərəfindən.  Dedilər ki, “belə də şey olar? Qərar verilib ki, biz seçkilərə gedirik, sən isə – yəni mən – İdarə Heyətilə məsləhətləşmədən geri çəkildin”. Yəni REAL bu dərəcədə açıq bir qurumdur. Əgər dostlarım hesab edirlərsə ki, mən yanlış hərəkət etdim, mən başqa fikirdəyəm. Amma hər nədirsə, bu, mənim məsuliyyətimdir və REAL-la heç bir bağlılığı yoxdur.

– Bir ara deyəsən, REAL sizə təşkilatın adından danışmağı qadağan etmişdi?

– Hə, o qərar var idi. O qərarla mən o zaman da razı deyildim, indi də razı deyiləm.

– Müddət bitti deyəsən, bir il keçdi…

– Çoxdan keçib. Onda mən hətta vəzifədən də atıldım. O zaman mən REAL-ın Məclis başqanı idim…

– O da maraqlı məsələdir və o haqda mənə yazmışdılar ki, “necə olur, hüquqi dövlət qurmaq istəyən REAL-da İdarə Heyəti Ali Məclis sədrini vəzifədən çıxarır?” Çox maraqlı məqamdır…

– Çünki o zaman REAL-ın İdarə Heyətindən başqa alt yapısı yox idi. Biz təşkilatı yuxarıdan qururduq. Ona görə də bizə “klub” deyirdilər. Çünki bizim çox sərt üzvlük siyasətimiz var idi. Çox sərt və mühafizəkar… Biz kimi gəldi REAL-ın üzvlüyünə qəbul eləmirdik. Çox adam üzvlüyə qəbul olunmaq istəyirdi, biz deyirdik, “yox!” Biz öncə sağlam nüvəni yaratmalıyıq – 10 nəfərdən ibarət həmin İdarə Heyətini sağlam nüvə hesab etmək olar. Biz illərlə əhəmiyyətli məsələləri müzakirə edə-edə, mübahisə edə-edə oturuşduq. Yəni artıq içimizdə bir-birimizə qarşı tam güvən var. Bu tam güvəni yaradandan sonra biz üzvlük siyasətimizi genişləndirdik. İdarə Heyətinə yox, REAL-a yeni üzvlər gəlir, Məclisdə alt yapı formalaşır. O zaman REAL-da belə alt yapı yox idi. Ona görə də hər şeyə İdarə Heyətinin daxilində qərar verilirdi. Yeri gəlmişkən, məni Məclisə sədr vəzifəsinə də elə o İdarə Heyəti təyin etmişdi. Ona görə də kənardan sırf leqalistik olaraq bu, düzgün görünməyə bilər, amma gerçəklik o idi ki, o zaman REAL-ın tərkibində bu qərarı verəcək bir qurum yox idi. O baxımdan, işin bu tərəfi əsas deyil, əsas odur ki, faktiki olaraq mən o vəzifədən atıldım və bayaq dediyiniz qadağa da o zaman qoyuldu ki, mən REAL-ın adından danışa bilməyim.

– Sizə qarşı iddia da, “niyə hakimiyyətdə dostlarınız var?” idi, elədirmi?

– Dost dostdur da… Dost özəl həyatdır. Mən özəl həyatımı heç bir zaman ictimai həyatıma gətirmirəm, onunla qarışdırmıram.

 Mənim vicdanım ona görə təmizdir ki…

 – Həmin adamlar dost olaraq yenə də qalırlar. Onu demək istəyirsiniz?

– Aşağı və ya yuxarı yəqin ki, hər kəsdə dostluğa münasibət eynidir. Çünki bu, ən azı könüldən və ürəkdən gələn bir işdir. Dost illərlə emosional bir bağlantı, xoş xatirələr üzərində, eyni zamanda gərəkirsə, çətin vəziyyətdə yardımlaşma hesabına qazanılır. Dost həm də yaxşı tanış deməkdir. Elə adamlar var ki, artıq 30 ildir – məktəb illərindən tanışıq, dostuq. Aramızda hər cür söz-söhbət də olub. Xoş xatirələr də var, pis xatirələr də var. Dostlarımdan müxalifətdə olanı da var – elə dostlarım var ki, onlar başqa partiyadadırlar.  Bəzən bizim qurumlararası fikirlərimiz heç zaman uyğun gəlmir. Birləşə bilmirik və s. Amma dost dostdur da, nə olsun ki? Mən şəxsi münasibətlərimi siyasətə heç vaxt gətirmirəm. Eləcə də hökumətdə olanlarla… Bir də mənim vicdanım ona görə təmizdir ki, mən heç bir zaman öz dostlarımdan yararlanmamışam, şəxsi fayda ummamışam. Yəqin ki, vurğu onun üzərində qurulur. Lakin mən o dostluqlardan faydalanmamışam. Yox, faydam var, xoş xatirələr. Çünki dostu silmək üçün gərək xoş xatirələri də siləsən. Ona görə də  silmək olmur. Dost kompüter deyil ki, istədiyin vaxt atasan və yaxud da siləsən. Xoş xatirələr varsa, demək onlar nə zamansa oyanacaq. Mən belə adamam – dostluqda sadiq adamam. Münasibəti qıran ilk mən olmuram. Kimsə mənimlə münasibəti qırmaq istəyirsə, tamam. Burada nə etmək olar? Zorla münasibəti saxlamaq olmur. Əgər mənə qarşı o münasibətləri qırmaq cəhdləri yoxdursa, mən də onu davam etdirirəm.

 Çox şeyi elan eləmirik – üzvlərimizi təhlükəyə atmamaq üçün…

– Vidadi İbadov soruşur: “Sizin partiya işiniz necə oldu?”

– Əslində, əsas işimiz də odur. Açığı, referendum araya düşdü. Ona görə bundan fürsət kimi istifadə eləmək istədik. Alınmadı, o başqa bir məsələdir. Amma bizim əsas işimiz partiya quruculuğudur. O işlər də çox ardıcıl olaraq gedir. Biz həmin o siyasi basqılar fonunda çox şeyi elan eləmirik – üzvlərimizi təhlükəyə atmamaq üçün… Proses isə gedir. Qanunla tələb olunan min nəfərdən artıq üzvümüz var. Sadəcə bir neçə rutin işlər var, onlar görülməlidir.

– Qurultay olacaqmı?

– Əlbəttə, qurultay olacaq.

– Dəqiq vaxtı təyin olunubmu, yoxsa hələ məlum deyil?

– Vaxtı hələ dəqiq deyil. Biz daha bir neçə bölgədə Məclis qurmalıyıq. Eyni zamanda Bakıda da 1-2 Məclis qurulmalıdır. İki gün bundan əvvəl Bakıda daha bir məclis qurmuşuq. Biz inzibati xəritəni bir qədər başqa cür təsəvvür edirik. Biz rayon təşkilatları qurmuruq.

– O zaman siz regional məclislər qurursunuz?

– Biz regional məclislər qururuq. Rayon təşkilatları həm idarə xərclərini artırır, həm də inzibati ərazi bölgüsü bizdə çox köhnədən, sovetdən qalmadır və eyni zamanda səmərəsizdir. Maliyyə baxımından büdcə üçün də ağırdır, əlavə korrupsiya fürsətləri açır. Eyni zamanda yerlərdəki insan resurslarını səfərbər eləmək üçün yararlı deyil.

 Mənim millətçiliyim etnik millətçilik deyil

– O haqda sual var. Şimşək Bulud soruşur: “Azərbaycanda türk soylu xalqlardan başqa digər xalqlar da yaşayır. Erkin Qədirlidə də milliyyətçilik var. REAL-ın Platformasında da bu, açıq şəkildə göstərilib. Bunun nə fərqi var ki, ölkədə inzibati ərazi vahidində rayon bölgüsü oldu və ya “El” adlı ərazi bölgüsü oldu?” Orxan Namazov da soruşur: “Siz özünüzü milliyyətçi hesab edirsinizmi?” Ümumiyyətlə, siz milliyyətçisiniz?

– Mən milliyyətçi yox, millətçiyəm. Bu haqda dostlarla da çox mübahisələrimiz olub. Mən özümü millətçi sayıram, bəli. Bir şeyə də çox təəssüf edirəm. Mənim bununla bağlı facebook-da çox böyük yazılarım olub. Mən sosial şəbəkədə səhifə işlədirəm, orada facebook-un rəsmi statistik göstəriciləri – sayğacı var. O yazılarımın hamısını 20-30 min adam oxuyur, paylaşır, izləyir, mediada yayılır. Orada çox aydın ifadə eləmişəm ki, mənim millətçiliyim etnik millətçilik deyil. Etnik millətçilik şovinizmdir. Mən genlərə inanmıram. İnanıram təbii ki, amma genlərin siyasətə təsirinə inanmıram. “Ot kökü üstə bitər”-filan, bütün bunlar gerilikdir. Mən siyasi anlamda millətçiyəm. Yeri gəlmişkən, öz etnik kimliyini açıq ifadə etmək istəyən dostlar da bilsinlər ki, məhz millətçi mühitdə onlar bunu edə bilərlər. Baxın, bir talış, bir ləzgi, bir kürd və yaxud da başqa milli etniklərdən kimsə, özünü o cür adlandırmaq istəyirsə, – buna onun tam haqqı var, REAL-da bu haqqı öz proqramında tanıyır. O cümlədən mən də bütün millətçiliyimlə o haqqı müdafiə edirəm – məhz millətçi mühitində bunu edə bilərlər. Baxın, indiki durumda çox mənasız bir ortam var – talış özünə talış deyə bilir, kürd özünə kürd deyə bilir…

– Tək türk türk olduğunu deyə bilmir…

– Türk deyə bilmir, bu, öz yerində. Amma baxın, məndən soruşanda ki, sənin millətin nədir, deyirəm ki, azərbaycanlıyam. Yəni üst kimliyimi ifadə edirəm, çünki bu, mənim üçün hər şeyi ifadə edir. Elə xırdaçılar var, soruşanda deyirlər ki, filankəsəm, Yasamalda filan ünvanda yaşayıram və s. Bu, bir növ də “manyaklıqdır”. Təbii ki, bizim çeşid-çeşid kimliklərimiz var. Kim özünü elə təqdim edir ki? Soruşulanda, deyirəm ki, azərbaycanlıyam. Bəzən də elə olur ki, mən azərbaycanlıyam deyəndə, həmsöhbətim deyir ki, mən isə talışam, ləzgiyəm və yaxud da kürdəm. Bu “isə” məni çox qıcıqlandırır. Yəni burada nə vurğulanır. Mən üst kimliyimi ifadə elədim, sən də alt kimliyini vurğuladın. Biz hamımız azərbaycanlıyıq. Əgər sən rahat şəkildə öz kimliyini ifadə etmək istəyirsənsə, o zaman icazə ver, mən də öz alt kimliyimi ifadə edim. Mənim haqqımı tanı. Problem etnik çoxluqda deyil. Problem məhz buradan irəli gəlir. Anlaşılandır… Sovet keçmişi olub-filan… Hamı diskriminasiyaya uğrayıb. Bizim özümüzün dilimizi, etnik kökümüzü, soyadlarımıza artırılan şəkilçilərin zorla dəyişdirilməsi və s… Mən bütün bunları anlayışla qarşılayıram. Amma mən bu söhbətin bu qədər uzadılmasının, özü də mənimlə bağlı, doğru saymıram. Çünki mən bunu çox izhar etmişəm – bəli, mən millətçiyəm, amma mənim millətçiliyim siyasidir, etnik deyil və Azərbaycanın digər köklü xalqlarına hörmət üzərində qurulub. Əslində, mən heç bir zaman türklüyümü vurğulamıram. Təkrar edirəm, mənim üçün bu, sözsüz anlaşılması gərəkən bir işdir.

– Adam heç bir zaman qardaşının millətini soruşmaz…

-Təsəvvür edin, görüşəndə mən sizə deyirəm ki, “salam, Əvəz bəy, mən kişiyəm”, siz də deyirsiniz ki, “mən də kişiyəm…” Çox gülməli bir şeydir. Anlaşılır da… Kimliyimiz göz qabağındadır…

– Təbii ki…

– Elə şeylər var ki, onlar anlaşılır. Bu haqda danışmaq artıq söhbətin ciddiliyinə xələl gətirir. Susaraq anlaşılan meyarlar olmalıdır. Təəssüf ki, bunlar bir çox sahələrdə yoxdur. O baxımdan, belə suallar da gəlir. İzah edirsən, yenə gəlir… İzah edirsən, yenə gəlir… Haradasa anlyırsan ki, tamam, hamı oxumaya bilər. Facebook-da 25 min adam həmin yazını oxuyub, qalanları oxumayıb. Amma hərdən görürsən ki, bunun kimi – Şimşək Bulud facebook-da mənim yoldaşlığımda var və əminəm ki, o yazını oxuyub. Amma oxuyaraq, yenə o sualı verirsə, mən artıq buna ancaq təəssüf edə bilərəm.

 Uydurduğum bir Azərbaycan var – başqa bir Azərbaycan

– Ruslan Məmmədzadə deyir ki, “mənə maraqlıdır, REAL və Erkin Qədirli olaraq, yaxın 10 ildə Azərbaycanı necə görür? Hansı proqnozları, hansı gözləntiləri var? Demokratik Azərbaycanı görəcəyikmi? Yoxsa, avtoritar ailə hakimiyyəti yaxın illərdə də davam edəcək? Xahiş edirəm, konkret cavab versin, diplomatik üsullarla ümumi cavablar verməyə çalışmasın…”

– Konkret cavab necə vermək olar? Roma prokuroru İsa peyğəmbərdən soruşur ki, “həqiqət nədir?” O deyir, “Bilmirəm”. Məhəmməd peyğəmbərdən ruhlar haqqında soruşanda deyir, “bilmirəm”. Mən nə peyğəmbərəm, nə görücüyəm, mən çox adi bir insanam. Çox adi. Mən öz gələcəyimi belə bilmirəm. Amma onu bilirəm ki, üzərimə bəlli bir öhdəliklər götürmüşəm. Mən hüquqşünasam. Bu ad məndən bəzi şeyləri tələb edir. Çünki gözlənti yaradır. Mən müəllim olmuşam. İndi müəllim deyiləm, dərs də demirəm. Amma müəllim olanda düşünmüşəm ki, müəllim ad olaraq, mənəvi öhdəlik yaradır. Yüzlərlə tələbənin qarşısına çıxırsan. 12 il müddətində üst-üstə toplayanda minlərlə tələbəyə dərs demişəm. Bu ad səndən tələb edir. İndi siyasətçiyəm. Mən proqnozist deyiləm, mən ekspert deyiləm, mən necə deyə bilərəm ki, gələcəkdə nə ola bilər? Amma mənim inandığım və özüm üçün çizdiyim bir gələcək var, uydurduğum bir Azərbaycan var – başqa bir Azərbaycan. Mən və mənim məsləkdaşlarım – realçılar o gələcəyə doğru gedirik. O inamdır bizi aparan. Burada şəxsi fayda yoxdur. Amma o inam gerçəkləşə bilsə, bundan hər kəs, bütün toplum fayda götürəcək.

– Bununla bağlı da suallar var. Mehdi Nağıyev soruşur: “Erkin bəy, bildiyim qədərilə REAL parlamentli respublika tərəfdarıdır. Hakimiyyətə gəlsəniz, parlamentli respublikaya keçəcəksiniz?”

– Bu, bizim proqramımızda yazılıb. Sadəcə, bu, bir az zaman alacaq. Dərhal hakimiyyətə gələn kimi bu olmur. Amma təbii ki, strategiya, strateji hədəf odur. 

– Nurlan Mirəli də soruşur: “REAL – Respublikaçı Alternativ Hərəkat olaraq məqsədiniz nədir? Görəcəyiniz işlər nədən ibarətdir? Ümumiyyətlə, bunlar nə zaman olacaq?”

– İndi internet dövrüdür. Sadəcə www.cumhuriyyet.org saytına girib orada tanış olmaq olar. REAL-ın proqramının həm pdf formatı var, həm fəsillərlə açılır, həm də bütövlükdə açılır. Oradan bu haqda ətraflı məlumat ala bilər. Mən o suala burada qısa cavab verə bilmərəm, çünki o sual çox ümumidir. Amma bizim istəklərimiz – siyasi, hüquq, təhlükəsizlik, sosial-iqtisadi, təhsil və sairə ilə gələcəyə baxışlarımız “Siyasi Proqram” layihəmizdə yazılıb.

– Natiq Cəfərlinin həbsilə bağlı da suallar var. Vüqar Həsən sual verir: “REAL-a qarşı son zamanlar ciddi təzyiqlər baş verir. Bu təzyiqlər REAL-ın gördüyü işlərə təsir edəcəkmi? REAL sədri İlqar Məmmədov artıq bir neçə ildir ki, həbsdədir və bu yaxınlarda REAL-ın İdarə Heyətinin üzvü Natiq Cəfərli də həbs edildi. Bunun REAL-ın qarşıdakı planlarına necə təsiri ola bilər?” Ramil Sadıqlı soruşur: “REAL rəhbərliyi İlqar Məmmədov və Natiq Cəfərli rejimin girovluğundadır, yəni həbs olunublar. Bu haqda Erkin bəy nə deyə bilər? Onlardan sonra həbs növbəsi Erkin bəyə çatarsa, buna hazırdırmı?”

– “Bu həbslər və təzyiqlər REAL-ın planlarına təsir etmir” desəm, yalan demiş olaram. Elə şeymi olar? Əlbəttə ki, təsir edir. İşlər bizim istədiyimiz kimi getmir. Amma biz hətta o şərtlər altında çox çevik bir təşkilat olduğumuz üçün, hətta gedişlərimizin də çeşidi çox olduğu üçün davranışlarmızda, planlarımızda, hərəkətlərimizdə şəraitə uyğun dəyişikliklər edə bilirik. Təbii ki, dəyərlərimizdən də imtina etmirik. O baxımdan, əgər bütün bu basqılar olmasaydı, İlqar Məmmədov, Natiq Cəfərli və başqa üzvlərimizin həbsləri olmasaydı, REAL çoxdan partiya da quracaqdı, daha mütəşəkkil seçkilərə də gedəcəkdi. Təbii ki, hökumətin etdiyi bütün gedişlər də məhz buna yönəlib ki, bu həbslərlə başımızı qatsın. Bizim inkişafımızı dayandırmaq niyyətləri varsa da o alınmadı, amma heç olmasa sürətini azaltdı. Mən açıq deyim ki, buna nail də olurlar. Bu həbslərə vaxtımız çox gedir. Humanitar problemlər var, ailəyə yardım və s. Çünki son 3 il – artıq 4-cü ilə keçib – ərzində vaxtımız məhkəmələr qarşısında, Polis İdarələri qarşısında, prokurorluqda keçir. 6 cinayət işində dindirilmişəm.

 Kürdəxanıda 3-4 saat gözləməli olursan

 – Hamısında da şəxsən çağırırlar…

– Hamısında da çağırırlar və demək olar ki, eyni sualları verirlər. Həbsxanalara get-gəl… Sovqat apar…  Saatlarla qızmar günəşin, yağışın, qarın altında gözlə… Siyasi məhbus yanına gəldiyin üçün içəridəkini bir cür incidirlər, yanına gələni də başqa cür incidirlər. Kürdəxanıda elə olur 3-4 saat gözləməli olursan. Niyə? Nədir-nədir, sovqat gətirmisən. Onu götürəcək, dəyişik paltarısa qaytaracaq. Bu, nə qədər vaxt apara bilər ki? Düz 3 saat gözlədirlər. Gileylənmirəm. Yanlış anlaşılmasın. Biz bu çətinlikləri ləyaqətlə qarşılayırıq. Amma demək istədiyim odur ki, bu, zaman alır. Zaman aldığı üçün də əsəb, gərginlik, çeşid-çeşid streslər hesabına baş verir.

– Əlbəttə, bütün bunlar da ümumi işlərə təsir edir.

– Məsələn, bu gün planlayırsan ki, REAL-ın müəyyən işlərini görəcəksən, amma həmin gün həm də Kürdəxanıya getməlisən. Orada da 3-4 saat vaxtın gedir. Yaydırsa, günəşin altında, payızdırsa, yağışın altında, qışdırsa, qarın, soyuq küləyin altında durursan. Sovqatı verib qalan şeyləri də qaytarırsan, gəlirsən, günün yarısı getmiş olur. İnsansan da, orqanizmdir – istinin, ya da soyuğun təsirindən yorğun olursan. Bir-iki saat da özünə gəlməyə başlayırsan, vəssalam. Gün bitdi. Çox zaman da bu səbəblərə görə toparlana bilmirsən, bir çox işləri ertələyirsən. Kimsə bunu kənardan ciddi cavab hesab etməyə bilər. Amma mən sizə deyim ki, bu təsirlər çox ciddidir. REAL yarananda, mən siyasətə gələndə özüm üçün belə gələcək düşünmürdüm və arzulamırdım da. Bayaq verilən suallar var idi ki, “Bilmirdiniz ki, boş işdir, niyə girişirdiniz?” O sualların retrospektini düşünəndə eyni sualları verə bilərlər ki, “Erkin bəy, REAL-ı quranda bilmirdiniz ki, bunun sonu həbsdir?” Bilmirdik.

– Bilsəydiniz, qurardınızmı REAL-ı? Yenə siyasətə girərdinizmi?

– Hər şeyi güman etmək olar e… Məsələn, mən bilsəydim ki, hüquq fakultəsini bitirəndən sonra ölkənin hüquq sistemi belə bir rəzil duruma düşəcək…

– O peşəni də seçməzdiniz…

– Amma mən peşəmdən çox razıyam. Peşəmi sevirəm. Mən sevərək bu peşəyə gəldim. Ailəmdə heç istəmirdilər ki, hüquqşünas olam. Ailəmin içində narazılıqlar var idi. Onlar istəyirdilər ki, mən həkim olum. İndi çox vaxt deyirlər ki, “bax, gördün, həkim olsaydın, bu saat çörək pulun var idi”. Praktik işdir də… Müalicə edirsən, halal da pulunu qazanırsan. Mən də bilirəm ki, o sahəyə girişsəydim, yaxşı həkim ola bilərdim. O zaman bunu bilmirdim? Bilirdim. Amma mən istəmədim, istədim hüquqşünas olum. Çünki maraqlı dövr idi. SSRİ çökürdü, Milli Azadlıq Hərəkatı başlamışdı, Moskvada siyasi proseslər gedirdi…

 Əvvəldən belə olacağını bilsəydim…

– Romantik bir dönəm idi…

-Təbii ki, romantika da var idi o işin içində… Hər nə isə bu sahəyə gəldim. Amma mən qətiyyən peşman deyiləm. Mən indiki hüquq sisteminə baxıram – məhkəməsinə, istintaq orqanlarına, vəkillik institutuna baxıram – orada artıq xeyli tələbələrim də işləyirlər – və düşünürəm ki, əvvəldən belə olacağını bilsəydim bu işə gəlməzdim, yox. Bu cür məntiqlə yanaşmaq olmaz. Onda həyatdan tamamilə küsmüş olarsan. Ona görə də suala bir qədər şəxsi yöndən cavab verdim ki, fikirlərim daha anlamlı çatsın. REAL yarananda mən özüm üçün belə gələcək arzulamırdım. Mən düşünmürdüm ki, mənim vaxtım məhkəmələrdə, dindirilmələrdə, həbsxanalarda keçəcək. İlqar Məmmədova görə mən ölkənin neçə həbsxanasında olmuşam. Harada saxlanılıbsa, orada olmuşam – Gəncə, Yevlax, Şəki, Bakı, Kürdəxanı, Şüvəlan, Binə – həbsxanaları gəzə-gəzə gəlmişik. Bu, bizim işimiz olmamalı idi. Amma nə etmək olar? Proses bura qədər gəldi. Bizi bu məcraya saldılar. Çıxış nədədir? Çıxış ondadır ki, hər şeyi atırsan, küsüb gedirsən ki, “əşşi…” Hər zaman bu məqama çatıb, hər şeyi atıb, çıxıb gedənlərə – onlara heç bir mənfi münasibətim olmasa da – mənim daxilimdə bir anlaşılmazlıq var. Necə olur yəni? Bura qədər çox çətinliklə gördüyün işi, sonra necə rahatlıqla atıb, gedə bilirsən?

Çıxıb getmək fikri dəfələrlə ağlıma gəlib

 – Ardıcıl olmaz lazımdır…

– İnanın ki, atıb, çıxıb-getmək fikri dəfələrlə ağlıma gəlib. Bu gün belə ağlıma gəlir. Uzanırsan, yuxun gəlmir və fikirləşirsən ki, “mən nə işlə məşğulam?” Yaxınlar, sevdiyim adamlar da deyirlər ki, “ömrünü çürüdürsən. Səndə olan istedad bizdə olsaydı. Sən getdin oxudun, nə oldun?” Hər yerdən psixoloji basqı gəlir. Gec-tez özün-özünə bu sualı verirsən ki, “doğrudan da mən nə işlə məşğulam”

– İstənilən yerə də çox rahatlıqla gedə bilərsən.

– Bəli. Məndə olan təhsil, məndə olan dil bacarığı, məndə olan bilik, mən də olan xarici əlaqələr. Nə var burda, çıxıb gedə bilərdimmi? Bilərdim. Yaxşı da həyat qurardım. Mən bunu minnətsiz-filan deyirəm. Sadəcə, özüm də səmimi adam olduğum üçün düşünürəm ki, keçirdiyim hissləri aydın ifadə edəndə o sualın alt mənası aydın olur. İndi bizə damğa yapışdırırlar: “Amerikanın adamlarıdırlar, nəsə xaricdən maliyyələşirlər…” Buradan biz heç bir fayda görmürük, əksinə ziyan görürük. İstər psixoloji, istər maddi, istərsə də başqa… Camaatdan üz-göz olursan, sevdiyin adamlardan uzaqlaşırsan, hər yerdə neqativ enerji ilə rastlaşırsan. Amma məsləkdaşlarım da var ki, onlarla bu barədə danışırıq – əgər biz bura qədər gəldiksə, atıb getməyəcəyik. Biz bilmirik, düşündüklərimizin sonuna, yekun hədəfinə varacağıqmı, onu bilmirəm. Çünki o gələcəkdir. Geriyə dönüb baxanda, bizim ciddi səhvimiz olmayıb. Ən azı biz heç kimin haqqını yemədik. Biz cəmiyyətə ziyan vurmadıq. Bizə nə ziyan gəldisə, yanlışlarımızdan özümüzə gəldi. Onu da ləyaqətlə qarşılayırıq və səhvlərimizin üzərində işləyirik. Amma təkrar edirəm, biz bu işi atıb gedəsi deyilik, biz bu işi davam edəcəyik. Mənim həbs olunmağımla bağlı da bir sual vardı. Mən bayaq da qeyd etmişdim ki, siyasətçi özünü qəhrəmana çevirməməlidir, qurbana da çevirməməlidir. Mən həbs olunmaq istəmirəm. Nəyə lazımdır ey həbs? Amma olacaqsa, olacaq. Onsuz da görürsünüz ki, nə qədər mənasız həbslər var. Bizim ölkədə hələ bu qədər mənasız hökumət olmamışdı. Ona görə də, nə olacaqsa, olacaq. Mən necə ki, İlqar Məmmədovun, Natiq Cəfərlinin və başqa dostlarımızın həbsini arzulamamışam. Özümün və dostlarımın saatlarla həbsxanalar qarşısında durub, sovqat verib və yaxud da dindrilmələrində iştirak etmək kimi bir gələcək özümə arzulamırdım, həbs də arzulamırdım. Amma mən bu çətinlikləri necə ləyaqətlə qarşılayıramsa, həbsimi də ləyaqətlə qarşılayacam. Psixoloji hazırlığa gələndə isə, psixoloji hədd çoxdan keçilib. Psixoloji hazırlıq var – olacaqsa olacaq. Yəni mənim yanaşmam budur.

– Politika.az xəbər portalının əməkdaşı Xəyyam Rəvan təxminən eyni sualı soruşur, amma burada fərqli bir məqam var: “Erkin bəylə Azər Qasımov həbs olunarsa, REAL fəaliyyət göstərə biləcəkmi? Yəni Erkin və Azər bəydən başqa REAL-ın fəaliyyət göstərmə şansı varmı?”

– Bu sual 3 il bundan əvvəl verilsəydi, mən əminliklə cavab verməyə tərəddüd edərdim. Amma indi də əminliklə deyə bilərəm ki, hətta bizim həbsimiz REAL-ın işinə ciddi əngəl omayacaq. REAL-ın seçdiyi yolda maneə yaratmayacaq. Sürətini azaldacaq, o başqa. Necə ki, İlqar Məmmədovun həbsi REAL-ı dağıda bilmədi, əksinə REAL böyüdü, necə ki, Natiq Cəfərlinin həbsi heç kəsi ruhdan salmadı, eləcə də Erkin Qədirli və Azər Qasımlı, başqa kimlərinsə həbsi REAL-ı  strateji hədəflərdən yayındırmayacaq. Ola bilsin çətinliklər yaradacaq, o öz yerində. Amma strateji hədəflərdən yayındırmayacaq və yolumuzdan döndərməyəcək.

– Ruslan Məmmədzadə təxminən bayaq cavab verdiyiniz sualı, geniş şəkildə səsləndirib: “Natiq Cəfərlinin, ya da hər hansı üst düzəy realçının həbsi onlar üçün gözlənilən idi, yoxsa düşünürdülər ki, "biz intellektual və konstruktiv müxalifətik, bizə qarşı bu cür təsir və təzyiq metodlarından istifadə etməzlər? Düzdür, İlqar Məmmədovun həbsdə olması da REAL-a təzyiqdir, ancaq hər halda İlqar bəy həbs olunanda REAL-ın adını 5-10 nəfər eşitmişdisə, Natiq Cəfərli həbs olunanda REAL ən azından sosial şəbəkədə kifayət qədər populyar idi. Yəni ki, bu iki həbs arasında fərqlər var. İlqar bəyin həbsi onu susdurmaq üçün idisə, Natiq bəyin həbsi daha çox təşkilat olaraq REAL-ın gözünün odunu almaqdır. Yəni bilmək istədiyim budur ki, "düşünürdülər ki, sədrimiz həbsdədir və daha bizlərdən kiməsə toxunmazlar və Natiq bəyin həbsi onlarda soyuq duş effekti yaratdı, yoxsa ki, buna hazır idilər?”

– Yox, biz hazır idik. Psixoloji hazırlıq var idi. Biz gözləmirdik də, demək olardı yəqin ki… Çünki təkrar edirəm, biz heç İlqar Məmmədovun da həbsini gözləmirdik.  Bayaqkı suala cavabda da dedim, mən heç öz həbsimi də gözləmirəm, onu da arzulamıram. Amma olacaqsa olacaq. Həbsə psixoloji hazırıq. İndi bizim güman etdiyimiz odur ki, hökumət İlqar Məmmədovu həbs etməklə REAL-ı dağıtmaq istədi, REAL isə əksinə böyüdü. Natiq Cəfərlinin də həbsi buna hesablanıbsa, bu tamamilə boş bir hesablamadır. Nə Natiq Cəfərlinin həbsi, nə də bundan sonra baş verəcək həbslər REAL-a ciddi zərbə vura bilməyəcək. O mənada ki, REAL seçdiyi yoldan dönməyəcək. Susdurmaq məsələsi isə indiki dönəmdə ümumiyyətlə, mümkün deyil. İnternet dövrüdür, nə susması? Telefon vasitəsilə belə sən xəbər yarada bilirsən. Video çəkib göndərə bilirsən. Gərək o zaman bütün texniki fürsətləri qapatsınlar. Onda hökumət özünə də ziyan vurmuş olur, o cümlədən də öz fürsətlərinə. Yox, susdurmaqdan söhbət belə gedə bilməz, nə susdurması? REAL-ı belə kənara qoyaq, REAL-dan başqa görün neçə təşkilat var, hansı susur ki? Hətta təşkilat formasında olmayanlar da var, qeyri-rəsmi çevrələr də var. Hansını susdura bildilər ki? Yəni susdurmaq iddiası belə bu cəmiyyətdə, bu toplumda keçmədi və bu mümkün deyilsə, olmayacaq da… Mən yenə deyirəm, ilk sualların birində AXCP və Müsavatın siyasi tarixdə oynadıqları rol haqqında danışdıq.

 Susdurulmaq nəinki real deyil, hətta heç vaxt mümkün olmayacaq

 – Bəli…

– Yəni REAL-ı da o kontekstdə görmüşdüm. Baxın, bu cəmiyyətdə 90-cı illərdən bu yana – bilmirəm bunun statistik göstəriciləri varmı – siyasi proseslərdə iştirak edən, öndə və arxa planda olan neçə adam, neçə siyasətçi həbs olundu, azadlığa buraxıldı. Bura sahibkarlar, sivil toplum fəalları və jurnalistlər də daxildirlər. Susdularmı? Yox, hələ ardı da gəldi. Mən ad çəkmək istəmirəm, bir çox ölkələrdə, o cümlədən bizə yaxın ölkələrdə elə olub ki, iki nəfəri həbs edib, beş nəfəri qovurlar, hər şey də onunla bitir, müxalifət yox olur. Amma bizdə minlərlə adam həbs olundu. Daha neçəsi ölkədən çıxıb getdi. İşçi olaraq milyonlarla adam ölkəni tərk edib, başqa əmək bazarlarına getdilər. Hər sahədən yüzlərlə intellekt başqa ölkələrə getdi. Onların hamısı itkidir, ölkə üçün itkidir. Onların hamısı olsaydı ölkə tamamilə başqa istiqamətdə inkişaf edəcəkdi. Amma hətta bu itkilərə baxmayaraq, toplum ayaqdadır, toplum duyarlıdır, fürsətlərini çox yaxşı hesablayır və onun siyasi səhnəsi, bəli, arzuladığımız kimi deyil. Ortada hələ də siyasi mədəniyyətə uyğun olmayan təbəqələr çoxdur, amma o da bu sistemin yaratdığı bir nəticədir. Ona görə mən hesab edirəm ki, susdurulmaq nəinki real deyil, hətta heç vaxt mümkün olmayacaq bir şeydir. Bu bir prosesdir və gedir.

– Azər Lerikli Talış-ın verdiyi sualda da bir qədər təkrarçılıq var: “REAL Hərəkatının rəhbəri İlqar bəy həbsdədir. Dəfələrlə həbsə etiraz olaraq aksiya keçirilməsi haqda REAL Hərəkatı məlumat verirdi. Bu aksiyala