ABŞ-da yaşayan tanınmış azərbaycanlı siyasi təhlilçi Ramiz Yunus “AzPolitika.info”ya müsahibəsində dünyada və regionda baş verən son hadisələri şərh edib. O, Ukrayna ətrafında yaranmış beynəlxalq vəziyyət, Rusiya-Ukrayna müharibəsindən gözləntilər, Azərbaycan-ABŞ münasibətləri, Ermənistanla Rusiya arasında dərinləşən qarşıdurma barədə fikirlərini açıqlayıb, habelə 2024-cü ildən gözləntilərini paylaşıb.

Müsahibəni təqdim edirik:

- Ramiz bəy, müsahibə üçün təşəkkür edirəm. İlk sualım Ukrayna ətrafında yaranmış vəziyyətlə bağlıdır. Birləşmiş Ştatların Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Kiyevə dəstəklə bağlı siyasətində bir dəyişiklik varmı? ABŞ rəsmiləri ard-arda bəyan edirlər ki, maliyyə ayrılmazsa, ABŞ Ukraynanın məğlubiyyətinə görə məsuliyyət daşıyacaq. Amma Senat yenə Ukraynaya yardımı blokladı. İlin sonuna qədər problem həll oluna bilərmi, ümumiyyətlə nə baş verir sizcə?

- Bildiyiniz kimi, ABŞ-da prezident seçkiləri kampaniyası başlayıb və buna görə də respublikaçılarla demokratlar arasında mübarizə ilk növbədə həm daxili, həm də xarici siyasətdə ən rezonans doğuran mövzularla bağlı hər gün daha da şiddətlənəcək. Ona görə də hər iki partiya biri digəri üçün ən vacib mövzularda spekulyasiya etməyə çalışır. Məsələn, immiqrasiya mövzusu uzun illərdir bu iki tərəf arasında mübahisə predmeti olub, lakin indiyə qədər heç bir kompromis tapılmayıb. Ancaq bu günlərdə kompromis üçün real ümid var, bunu ötən gün Prezident Baydenin özü açıqladı. Hamı başa düşür ki, Rusiya-Ukrayna cəbhəsində uğursuzluq və Rusiyanın mövqelərinin güclənməsi halında bu, ABŞ-ın dünyadakı nüfuzuna ciddi təsir göstərəcək. Prezident buna görə də mümkün kompromis elan etdi. Eyni şəkildə həm immiqrasiya mövzusu, həm də İsrail və Tayvana dəstək mövzusu da spekulyativdir və zənginlərdən alınan vergilər mövzusu da bu qəbildəndir. Düşünürəm ki, burada da kompromis tapılacaq. Biz sadəcə olaraq ABŞ-da çox məşhur olan böyük siyasi şounun şahidi oluruq və bu, xüsusilə seçkilər zamanı özünü göstərir. Ona görə də düşünürəm ki, çox yaxında hər iki tərəf həm Ukraynaya, həm də İsrail və Tayvana dəstək məsələsində razılığa gələcək və bir-birinə güzəştə gedəcək.

- Avropada da Ukrayna ilə bağlı tərəddüdlər yaranıb, bir neçə ölkə Kiyevlə sərhədlərini bağlayıb. NATO-nun Baş katibi Stoltenberq dedi ki, 3 ölkə - Macarıstan, Niderland və Slovakiya Ukraynaya hərbi yardım göndərilməsinə qarşıdır. “Böyük yeddilər” Ukraynaya dəstək bəyanatı versələr də, Kiyev bəyan edir ki, yardımların həcmi aşağı düşür, qüvvə tükənir. Avropanın tərəddüdləri nə ilə bağlıdır?

- Bütün bunlar təkcə Rusiya mediasında deyil, bir çox muzdlu Qərb mediasında da şişirdilir, lakin reallıqlar tamam başqadır. İstər ABŞ-da, istərsə də Avropada artıq başa düşürlər ki, Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi uzun müddət davam edəcək. Buna görə də Ukrayna ərazisində onunla birgə hərbi-sənaye kompleksi müəssisələrinin tikintisinə başlamaq məsələsi ilə bağlı ABŞ-Ukrayna konfransı keçirilib. Öz növbəsində, Avropa İttifaqı bu problemlə yaxından məşğul olmağa başladı, çünki Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra Avropa başa düşdü ki, əvvəlki kimi yalnız ABŞ hərbi çətirinə arxalanmaq kifayət deyil. Bütün bunlar yalnız Ukraynanın öz suverenliyini müdafiə etmək və ərazi bütövlüyünü bərpa etmək qabiliyyətini gücləndirəcək. Təkcə Prezident Baydenin nüfuzu deyil, ABŞ-ın nüfuzu gündəmdədir və rəsmi Vaşinqton və Konqres bunu çox gözəl anlayır. Sadəcə olaraq, bu müharibə başlayan zamanı ABŞ-nin taktikası belə idi: Rusiyanın qalib gəlməsinə imkan verməmək və Ukraynanı uduzdurmamaq. Bu gün isə ABŞ-da belə taktikanın əks-məhsuldar olması, aydın gələcəyinin olmaması ilə bağlı müzakirələr başlayıb.

- Siyasi kuluarlarda Rusiya və Ukrayna arasında atəşkəs və sülh danışıqları ilə bağlı söhbətlər gəzir. Putinin köməkçisi də bildirdi ki, biz müzakirələrə hazırıq. Hazırda atəşkəs və diplomatiya üçün zəmin varmı?

- Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünün ilk günündən danışıqlar mövzusu informasiya müstəvisinə atılır. Bunu Rusiya və Qərbdə rus nağıllarından bəhrələnənlər məqsədyönlü şəkildə edirlər. ABŞ-da prezident seçkiləri başa çatana qədər Rusiya ilə Ukrayna arasında heç bir danışıqlar gözləmək lazım deyil. Bundan əlavə, xatırladıram ki, Prezident Zelenski Rusiya qoşunlarını Ukrayna ərazisindən çıxarana qədər onunla danışıqları qadağan edən fərman imzalayıb. Ona görə də yaxın gələcəkdə heç bir danışıqlar gözləmək lazım deyil.

- Ukraynanın daxilində nə baş verir? Silahlı Qüvvələrin rəhbərliyi ilə siyasi hakimiyyət arasında ziddiyətlər artıq təsdiqini tapır, bir neçə gün əvvəl Kiyev meri Kliçko da Prezident Zelenskini tənqid etdi. Cəbhədə isə uğurlar yoxdur, əksinə Rusiya ordusunun təşəbbüsü ələ aldığına dair xəbərlər gəlir. Ukraynada nə baş verir?

- Ukraynanın əsas problemi öz cəmiyyətində 100 faiz konsolidasiyanın olmamasıdır, məsələn, Azərbaycanda Qarabağ məsələsində birlik olub və indi də var. Mən Ukrayna kanallarında çıxışlarımda həmişə Azərbaycanı misal gətirirəm və onlara deyirəm ki, Azərbaycan Prezidentinin Qarabağ məsələsində arxasında 10 milyonu var, Ukraynada isə çaşqınlıq var. Biz Azərbaycanda artıq 1-ci Qarabağ müharibəsi zamanı bu yolu keçmişik və nəticədə Qarabağı və onun ətrafındakı 7 rayonu itirmişik. Ukraynanın mövcudluğu uğrunda müharibə gedəndə bu ölkədə hansı ictimai-siyasi fəaliyyət ola bilər? Hərbi vəziyyət kağız üzərində yox, mentalitetdə olmalıdır. Ölkənin yarısı müharibədədir, digəri isə yox. Bu necə ola bilər? Hanı mediada hərbi senzura? Hanı mediada jurnalistlərin, siyasətçilərin özünüsenzurası? Prezident və parlament seçkiləri ilə bağlı nə söhbət ola bilər? Bu, dövləti cinayətidir! Ukraynalılar bunu başa düşməyincə, qələbə görməyəcəklər. Onların, nəhayət, nə ABŞ-nin, nə də NATO-nun onlar üçün döyüşməyəcəyini başa düşmələrinin vaxtıdır. Necə deyərlər, “Yalnız özünü müdafiə etməyə hazır olanlar qorunur”.

- Növbəti sualım ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində yaranmış gərginliklə bağlıdır. Dekabrın 6-da Dövlət katibinin müavini Ceyms Obrayn Bakıya gəldi və Prezidentlə görüşdü. Onun səfərindən dərhal sonra iki mühüm hadisə baş verdi: Azərbaycanda növbədənkənar prezident seçkiləri təyin olundu, habelə Prezident Administrasiyasının rəhbəri ilə Ermənistan Baş nazirinin aparat rəhbəri arasında birgə bəyanat imzalandı, hərbi əsirlər azаd edildi, beynəlxaq təşkilatlarda etimadyaradıcı addımların atılacağı razılaşdırıldı. Sülhə inam varmı?

- Məlum olduğu kimi, Ceyms OBrayn Konqresdə Azərbaycan əleyhinə tezislərlə çıxış etdikdən sonra dərhal rəsmi Bakı tərəfindən sərt reaksiya verilib. Bunun ardınca Azərbaycanla ABŞ arasında gərginlik yaranıb. OBraynın çıxışı sırf ABŞ-da prezident seçkiləri ilə bağlıdır, çünki demokratlar Konqresdəki erməni lobbisini ələ salmaq istəmirdilər. Sadəcə, nəzərə almadılar ki, bu gün 1992-ci il deyil ki, onlar 907-ci düzəlişi qəbul edib Azərbaycana barmaq silkələsinlər. İndi 2023-cü ildir və təkcə dünyada deyil, həm də bizim siyasi vəziyyətimiz tamamilə fərqlidir. Azərbaycan artıq ölkənin suverenliyini və ərazi bütövlüyünü tamamilə bərpa edib. ABŞ və Avropa Qarabağ mövzusunda spekulyasiya etməyə davam etmək üçün nə qədər çalışsalar da, gördüyünüz kimi, uğursuzluğa düçar olurlar. Azərbaycan Qarabağ mövzusunu dəmir-betonla bağladı və tarixə düşdü. Ona görə də Azərbaycanı təntənəli şəkildə sındırmaq mümkün olmayacaq. Deyəsən, onlar Vaşinqtonda bunu anlamağa başlayıblar. Beləliklə, Blinken zəng etdi, ardınca OBrayn üzr istədi. Əgər ABŞ Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasında konstruktiv rol oynamaq istəyirsə, o zaman özünü ermənipərəst fəaliyyətlə sülh prosesindən tamamilə kənarda saxlayan Fransanın səhvlərini təkrarlamağa ehtiyac yoxdur. Buna görə də, Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpa etdikdən sonra regionda yaranmış yeni status-kvonu nəzərə alaraq, 1992-ci ilin oktyabrında ABŞ Konqresinin erməni lobbisinin təzyiqləri ilə qəbul etdiyi anti-Azərbaycan 907 saylı düzəlişinin ləğvini prinsipial olaraq vacib hesab edirəm. Yalnız bu yolla ABŞ Azərbaycanda etimad olunacaq vasitəçi roluna iddia edə biləcək. Şərqdə deyirlər: “Hər kəsə güvənə bilərsən, ancaq özünə arxalanmalısan”. Azərbaycanda bu misalı çox gözəl öyrəniblər.

- Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində dinamika hiss olunur. Bir neçə gün əvvəl Moskvada Xarici İşlər nazirlərinin görüşündə iki ciddi açıqlama oldu. Rusiya XİN bildirdi ki, Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqları 44 günlük müharibədən sonra yaranmış üçtərəfli format çərçivəsində müzakirə olunmalıdır. Daha sonra qeyd olunur ki, Qarabağ müharibəsindən sonra Rusiya-Azərbaycan münasibətləri yenidən müzakirə olunmalıdır. Bu barədə nə düşünürsüz?

- 44 günlük müharibə, Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü, Qərblə Rusiyanın qarşıdurması, bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan xarici siyasətdə Moskva, Brüssel və Vaşinqtondan bərabər məsafəlilik xəttini davam etdirməli, onların tramplininə çevrilməməlidir. Qarşıdurma 30 il əvvəl Azərbaycanda, 2008-ci ildə Gürcüstanda, 2014-cü ildən bu günə qədər Ukraynada necə baş verirsə, bu gün də Ermənistanda təkrarlanır.

Dünyada və regionumuzda vəziyyətin sakit olmadığı bir vaxtda cəmiyyətin konsolidasiyası, güclü ordu, etibarlı müttəfiqlər və ilk növbədə Türkiyə ilə hərbi-strateji əməkdaşlığı gücləndirmək, balanslaşdırılmış xarici siyasət milli təhlükəsizliyin təminatı ola bilər. Bu zaman gözümüzün qabağında BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvlərinin dünyanın yeni bölgüsü uğrunda apardığı mübarizənin yaratdığı təhlükələrin altına düşməyəcəyik.

- Rusiya-Ermənistan münasibətlərindəki gərginliyin perspektivlərini necə qiymətləndirirsiz? Kreml iqtisadi təzyiq rıçaqlarını artıq işə salıb, qarşıda Ermənistanı nələr özləyir?

- Bu gün Ermənistan uğrunda bir tərəfdə Rusiya və İran, digər tərəfdə isə ABŞ və Fransa döyüşür. Belə bir təəssürat yaranır ki, Ermənistan cəmiyyətində Azərbaycan və Türkiyə ilə sülh müqaviləsi olmayacağı təqdirdə, eləcə də Qərbin və Rusiyanın maraqlarının birbaşa toqquşacağı halda yaranacaq riskləri lazımınca qiymətləndirmirlər. Bu da Qazaxıstan variantına gətirib çıxara bilər. Söhbət Rusiya və daha 5 KTMT ölkəsinin silahlı qüvvələrinin daxil olduğu missiyanın “vacib obyektlərin qorunması və asayişin bərpasına kömək etmək üçün sülhməramlı missiya” adı altında Qazaxıstanda keçirdiyi əməliyyatdan gedir. Yoxsa, İrəvanda kimlərsə Rusiyanın Ermənistandakı mövqelərindən sadəcə imtina edəcəyini düşünürlər? 1999-cu ilin oktyabrında Ermənistan parlamentində baş verənləri və ya 2008-ci ildə Gürcüstanda, 2014-cü ildə Ukraynada baş verənləri xatırlayırlarmı? Eyni səhvləri nə qədər təkrarlamaq olar? Siseronun dediyi kimi: "Hər kəsin səhv etməsi adi haldır, ancaq axmaqlar öz səhvlərində israr edirlər."

- Nəhayət, Ramiz bəy, 2024-cü ildən dünya və region üçün əsas gözləntiləriniz nədən ibarətdir?

- Bu gün hamı başa düşür ki, dünya artıq 1991-ci ildən əvvəl mövcud olan köhnə qaydalarla yaşaya bilməz. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü bu irinli yaranın üstünü açdı. 2024-cü il ABŞ və Çin arasında Avrasiya uğrunda mübarizə ilə əlamətdar olacaq. Bildiyiniz kimi, bu ərazinin sahibi olan bütün dünyaya sahibdir. Birinci və ikinci dünya müharibələrinin səbəbi bu idi. Düşünürəm ki, ABŞ və Çin III Dünya Müharibəsinin qarşısını almaq üçün hər şeyi edəcək və Çin və ABŞ liderləri arasında bu yaxınlarda keçirilən son görüş də bunun əyani təsdiqidir. Sadəcə olaraq, onların arasında siyasi rəqabət davam edir və gərginlik 2024-cü ildə BMT, ATƏT kimi planetin bütün siyasi institutları üçün yeni qaydaların yaradılmasında həlledici rol oynayacaq. Yeni qaydalar daha yaxşı ola bilər.

Elçin Rüstəmli

“AzPolitika.info”