Bazarlar genişlənir, lakin buna baxmayaraq, həm inkişaf etmiş ölkələrin, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin vətəndaşları arasındakı fikir ayrılığı güclənir.

Liberal demokratiya İkinci Dünya Müharibəsindən sonra heç zaman olmadığı kimi indi daha az legitimdir və dünya nizamı dağılır. Son 20 ildə beynəlxalq siyasətdə çoxsaylı silkələnmələr və böhranlı vəziyyətlər olub. Amma görünür ki, 2018-ci ildə geosiyasi planda gözlənilməz böhran – 2008-ci ilin maliyyə böhranı ilə müqayisəyə gələcək xüsusi bir vəziyyət meydana çıxacaq.

“Eurasia Group” araşdırmalar mərkəzinin məlumatına görə, “geosiyası depresiyalar” 2018-ci ilin 10 başlıca riski üçün xüsusi bir fon yaradır.

Həmişə olduğu kimi bəzi “yayındırıcı faktorlar” və risklər də var. Amma onlar göründüklərinin əksinə olaraq, elə də böyük deyillər.

1. Çinin təsirinin artması

Vaşinqtonda razılaşdırılmış və ardıcıl siyasətin olmadığı bir vaxtda, Çin hökuməti ölkənin mövcudluğunun xarici şərtlərini nəzərdən keçirərək, yeni qaydalar müəyyənləşdirir, daha səmərəli qlobal ticarət-sərmayə strategiyası hazırlayır və dövlət maraqlarını irəli çəkmək üçün Çinin yerli texnoloji şirkətlərindən istifadə edir.
Pekin digər ölkələrin siyasi və iqtisadi həyatına müdaxilə olunmayacağına söz verərək, investisiya qoyaraq öz təsirini genişləndirir. Belə olan halda, hal-hazırda Çinin investisiya qoyduğu ölkələr ona doğru meyllənir və onu dəstəkləyirlər.
Qlobal biznes-mühit yeni qaydalara, standartlara və metodlara uyğunlaşmalıdır. Böyük ehtimalla 2018-ci ildə ticarət sahəsində Amerika-Çin münaqişəsi yaşanacaq.

2. Fəlakətli hadisələrin meydana çıxma imkanları

11 sentyabr terror hadisəsindən sonra, belə bir ciddi geosiyasi böhran yaradacaq fəakətli hadisə baş verməyib. Ancaq bu gün elə sahələr var ki, yanlış fəaliyyətlər və ya yanlış düşüncələr çox ciddi beynəlxalq münaqişənin başlanmasına səbəb ola bilər.
Daha böyük risklər kiberməkandakı rəqabət, Şimalı Koreya ətrafında gedən mübarizə, Suriyadakı döyüş meydanında baş verənlər, ABŞ və Rusiya münasibətlərindəki gərginliyin artması, İŞİD yaraqlılarının Suriya və İraqdan başqa ölkələrin ərazisinə yayılmalarıdır.

3. Texnoloji soyuq müharibə

Dünyada ən amansız mübarizə yeni informasiya texnologiyalarının hazırlanması sahəsindəki iqtisadi təsir mərkəzləri uğrunda gedir. ABŞ və Çin süni intellekt və superkompüter texnikası sferasında önə çıxmaq üçün rəqəbət aparmaqla yanaşı, bazarda üstün mövqe uğrunda mübarizəyə də girişəcəklər. Afrika, Hindistan, Braziliya və hətta Avropa ölkələri kimin məhsuluna etibar etmək və hansı standartları qəbul etməyə qərar verməlidir.
Ümumi texnologiya bazarının riskləri, həm də informasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı olan risklər yaradır. Çünki yerli informasiya texnologiya şirkətləri qlobal viruslarla mübarizə aparırlar.

4. Meksika amili

2018-ci il Meksika üçün müəyyənedici il olacaq. Çünki NAFTA (Şimalı Amerika Azad Ticarət Təşkilatı) taleyi ilə bağlı danışıqlar kritik həddə çatıb, seçicilər isə yeni prezident seçəcəklər. NAFTA ilə bağlı danışıqların uğursuzluğa düçar olması, bu müqavilənin ləğv edilməsi anlamına gəlməyəcək. Amma bu ölkənin ABŞ ilə ticarətdən ciddi asılılığını nəzərə alsaq, sözsüz ki, qeyri-müəyyənlik Meksika iqtisadiyyatına hədsiz neqativ təsir edəcək. Korrupsiya qalmaqlları, narkokartellərin fəaliyyəti və ləng iqtisadi böyümə üzündən cəmiyyətin hakimiyyətdən narazılığının artdığı bir vaxtda iyul ayında prezident seçkiləri keçiriləcək.

5. ABŞ və İran arasındakı gərgin münasibət

Donald Tramp İrandan xoşlanmır. Yəqin ki, nüvə sazişi 2018-ci ildə qüvvədə qalacaq. Lakin bu müqavilənin ləğv ediləcəyi ehtimalı da ciddidir.
Tramp Səudiyyə Ərəbistanını dəstəkləyəcək və İranın Suriyada, Livanda və Yəməndə qarşısının alınmasına çalışacaq. ABŞ, ballistik raketlərin sınaqdan çıxarılması, terrorçuluğu dəstəkləməsi və insan haqlarının pozulması ittihamları ilə İrana qarşı sanksiyaların tətbiqinə tez-tez baş vuracaq. İran müqavimət göstərəcək. Əgər nüvə müqaviləsi pozularsa, onda İran özünün nüvə proqramı üzərindəki işinə qayıdacaq və beləliklə regionun üzərində ABŞ və ya İsrail tərəfindən zərbələr vurulması təhlükəsi yaranacaq.

6. İnstitutların zəifləməsi

Sülh və əminamanlığı təmin edən hökumətlər, siyasi partiyalar, məhkəmlər, KİV-lər və maliyyə müəssisələri ictimaiyyətlərin etibarını itirməkdə davam edirlər. ”Brexit” referendumunda və Donald Trampın prezident seçilməsində yaşanan populizm, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 2018-ci ildə anti-nomenklatura populizminə təkan verə bilər.

7. Yeni proteksionizm

İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrindəki isteblişmentə qarşı hərəkatların aktivləşməsi nəticəsində siyasətçilər qlobal iqtisadi rəqabətə yanaşmanı dəyişməyə məcburdurlar. Onlar rəqibi yormaq taktikasından istifadə edərək güzəştə getməmək mövqeyini tuturlar. Nəticədə izolyasiya və tənhalıq artır. Yeni-proteksionizm nəinki emal sənayesi və kənd təssərrüfatına, eləcə də, rəqəmsal iqtisadiyyat və innovasiya sahəsinə baryerlər yaradır.
Yeni baryerlər daha az diqqət çəkir: bu gün ticarət rüsumları və kvotaların yerini “ölkədaxili” məhdudiyyət tədbirləri – maliyyə yardımı proqramı, dotasiya, subsidiya və “yerli istehsal mallarının alınması” tələbi kimi mexanizmlər tutur.

7. Böyük Britaniyadakı fikir ayrılığı

Böyük Britaniya həm Avropa Birliyindən çıxmaqla və həm də daxili siyasi böhran riski ilə bağlı ciddi çətinliklər keçirir. ”Breksit”ə gəldikdə, burda Böyük Britaniya ilə Avropa Birliyi arasındakı danışıqlarda ”hər şey razılaşdırılmayıbsa, deməli heç nə razılaşdırılmayıb” prinsipi önə şəkilir. Əgər belə davam edərsə, onda iki tərəf arasındakı xırdalıqlar sonsuz mübahisələrə səbəb olacaq.
Daxili siyasətə gəldikdə isə, Avropa Birliyindən çıxmaq prosedurunun idarə olunması baş nazirə, onun istefaya getməsi səviyyəsinə qədər baha başa gələ bilər. Əgər bu baş verərsə, onda Meyin yerinə yəqin ki, daha sərt mövqe tutan mühafizəkar-siyasətçi gələr və bu Lissabon müqaviləsinin 50-ci bəndiylə bağlı danışıqları xeyli mürəkkəbləşdirər. Və ya yeni seçkilərdən sonra Meyi leyboristlərin lideri Ceremi Korbin əvəzləyə bilər.

8. Cənubi Asiyadakı siyasi özünəməxsusluq

Cənubi-Şərqi Asiyanın bəzi yerlərində islamçı populizm ön planda dayanır. Bu İndoneziya və Malayziyada daha çox sezilir. İndoneziyadakı etnik çinlilərin narazılıqları bu yaxınlarda kəskin artıb. Myanmadakı rohinyalı müsəlman azlıqların təqib olunması humanitar böhrana gətirib çıxardı.
Hindistanda 2019-cu ildəki seçkilər öncəsi baş nazir Modi öz dəstəyini möhkəmləndirmək üçün müsəlmanlara və aşağı kastadan olan hinduslara zərbə vurmağa çalışan cəmiyyətin radikallaşmış elementlərini önə çəkərək millətçilikdən istifadə edə bilər.

9. Afrikanın təhlükəsizliyi

2018-ci ildə Afrikanın periferiyasındakı (Mali, Cənubi Sudan, Somali) neqativ hadislərdən doğan nəticələr qitənin əsas ölkələrinə (Kot-Divuar, Nigeriya, Keniya, Efiopiya) yayılacaq. Başlıca təhlükə terrorizm və döyüşkənliklə bağlıdır.
Keçmişdə zəif dövlətlərə vəziyyəti sabitləşdirməkdə kömək edən xarici tərəfdaşlar bu gün yorğun hala düşüblər. Keniya, Nigeriya, Uqanda və Efiopiya təhlükəsizliyə daha çox vəsait ayırmağa ehtiyac duyduqları bir vaxtda, onların hökumətləri xərcləri azaltmağa məcburdurlar. Terror aktları xarici investorların əhval-ruhiyəsinə çox neqativ təsir göstərə bilər.

- Yayındırıcı anlar və ya mövcud olmayan risklər

Hər tərəfdən tənqidə məruz qalan Tramp administrasiyasının vəziyyəti dəyişə biləcək hər hansı bir siyasət həyata keçirmə imkanı yoxdur. 2018-ci ildə Avrozona siyasi riskdən imtina edəcək. Venesueladakı münaqişə dondurulub, çünki prezident Maduro özünü təəccüblü şəkildə dayanıqlı göstərib.

(“TİME” jurnalı – ABŞ)