İqtisadiyyat çökür: Putin nüvə silahına əl atacaq?
Dünya bazarlarında neftin qiymətinin durmadan aşağı enməsi və Qərbin tətbiq etdiyi sanksiyalar üzündən Rusiya iqtisadiyyatı sürətlə çökür.
Dekabrın 16-na keçən gecə Mərkəzi Bankın faiz dərəcələrini kəskin artırmasından sonra Moskva Banklararası Valyuta Birjasında rublun sürətli çöküşü başlayıb. Son məlumatlara görə, günün ikinci yarısında 1 dollar 78 rubla, 1 avro 100 rubla çatıb. Bununla da bir gün ərzində dollar 10 rubl, avro 12 rubl bahalaşıb. Bakı vaxtı ilə saat 18:00-a olan məlumata görə isə 1 dollar 78 rubl həddində qalıb, 1 avro isə 91 rubla düşüb.
Bu, Rusiyada 1999-cu ildə yaşanan və “Qara bazar ertəsi” kimi yadda qalan defoltu xatırladır.
Mərkəzi Bank faiz dərəcələrini kəskin artıraraq rublun dəyərdən düşməsinin qarşısını almağa çalışsa da bu tədbir gözlənilən effekti verməyib. Mərkəzi Bankın rəhbəri Elvira Naibullina bildirib ki, faiz dərəcələrinin qaldırılmasının effekti ani olmayacaq və bazarın bütün iştirakçıları zəif rublla yaşamağa öyrənməlidir.
“Rublun zəifləməsi Rusiya iqtisadiyyatının yeni şərtlərə adaptasiyası üçün siqnaldır. Biz rubl zonasında yaşamağı öyrənməli, böyük ölçüdə öz maliyyə mənbələrimizə arxayın olmalıyıq” - deyə E.Naibullina bildirib.
Kreml isə Mərkəzi Bankın faiz dərəcələrini kəskin artırmasını və rublun sürətlə dəyərdən düşməsini şərh etmir. Analitiklərin qənaətinə görə, valyuta bazarında yaşanan panika Mərkəzi Bankın rublun ucuzlaşmasının qarşısını almaq üçün müdaxilə etməməsindən qaynaqlanır.
“Societe Generale” bankından analitik Benua Ann “Financial Times”ə Rusiyada baş verənləri şərh edərkən deyib ki, ola bilsin Rusiya hələ maliyyə böhranı təhlükəsi qarşısında deyil, ancaq investisiya statusunu itirmək üzrədir.
Londondakı “Standart Bank”dan Timoti Eş də onunla həmfikirdir. Onun sözlərinə görə, rublun sürətlə çökməsi investorların Rusiya iqtisadiyyatına etimadının olmamasından irəli gəlir. Bunun səbəbləri isə siyasidir, geosiyasi risklərlə və Rusiya hakimiyyətinin siyasi tədbirlərinin olmaması ilə əlaqəlidir. Şübhəsiz ki, neftin ucuzlaşması da öz təsirini göstərib.
Rusiya iqtisadiyyatında baş verənlər qonşu ölkələrdə də böyük narahatlıqla izlənir. Artıq Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko hökumətə tapşırıb ki, ölkədə istehsal olunan malları satmaq üçün bir neçə həftə ərzində yeni bazarlar tapsınlar. Əks halda ölkəni defolt, sənayenin çökməsi, işsizlik və inflyasiya gözləyir. Rusiya Belarus malları üçün əsas bazar idi və Belarus istehsalı olan malların 80 faizdən çoxu Rusiyada satılırdı. İndi bu rəqəm 40 faizə enib.
Qazaxıstan üçün də Rusiya əsas bazardır, Ermənistan iqtisadiyyatı isə tamamilə Rusiyadan asılıdır.
Bu səbəbdən Rusiyadakı böhranın ilk mənfi təsirləri Avrasiya İttifaqına üzv olan ölkələr öz üzərlərində hiss edirlər. Əgər Rusiyada iqtisadi çökmə bu templə davam edərsə, tezliklə həmin ölkələr də milli valyutanın kəskin ucuzlaşması və defoltla üzləşə bilərlər.
Şübhəsiz ki, Rusiya iqtisadiyyatında baş verənlər Azərbaycanda da narahatlıqla izlənir. Doğrudur, Azərbaycan iqtisadiyyatının Rusiya iqtisadiyyatından güclü asılılığı yoxdur. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiya Azərbaycanda istehsal edilən kənd təsərrüfatı məhsulları üçün əsas bazarlardan biridir. Eyni zamanda bu ölkədə 2 milyona yaxın azərbaycanlı var və onların gəlirlərinin rublun ucuzlaşması nəticəsində kəskin azalması, habelə bizneslərinin çökməsi Azərbaycana da dolayısı ilə təsir edəcək.
Qərbin Rusiya iqtisadiyyatını çökdürməyə yönəlmiş planları açıq şəkildə ortadadır və bu plana “soyuq müharibə” dövründə olduğu kimi nefti sürətlə dəyərdən salmaq da daxildir.
Son hadisələr fonunda neftin sürətlə ucuzlaşmasının Səudiyyə Ərəbistanı ilə ABŞ tərəfindən Rusiyanı çökdürməyə hesablanmış plan olduğuna inananların sayı getdikcə artır.
Ancaq Qərb Rusiya iqtisadiyyatının böhrana doğru getməsindən məmuniyyətini gizlətməsələr də orada narahatlıqlar da var. Bir çox analitiklər hesab edirlər ki, Putini bu cür güncə sıxışdırmaq olduqca təhlükəlidir. Çünki onun əlində güclü ordu və nüvə silahı var.
Analitiklər təsadüfi hesab etmirlər ki, son vaxtlar Rusiya strateji nüvə bombardmançıları tez-tez NATO ölkələrinin hava sərhədləri yaxınlığında görünürlər.
Əgər Rusiya iqtisadiyyatı çöksə, o zaman Putin nə edəcək? Qərblə kompromisə gedib Krımı geri qaytaracaq, yaxud Ukraynanın şərqindəki separatçılara dəstəyi kəsib sərhədi bağlayacaq? Yoxsa sərt anti-Qərb ritorikasına son qoyub ABŞ-la münasibətləri “perezaqruzka” edəcək?
Putinə bələd olanlar hesab edirlər ki, bunların heç biri baş verməyəcək. Əgər iqtisadiyyat çöksə, Putin hesab edə bilər ki, ən yaxşı çıxış yolu xalq kütlələrinin qəzəbini Rusiyanı çökdürmək və dağıtmaq üçün əldən-ayaqdan gedən Qərbə və Avropaya yönəltməkdir. Bunun isə dünya üçün hansı nəticələrə gətirib çıxaracağını təxmin etmək çətindir.
Bu baxımdan Qərbdə Rusiya iqtisadiyyatının çökməsindən sevinsələr də “yaralı Putinin daha təhlükəli ola biləcəyini” də narahatlıqla qeyd edirlər.
Məsələn, “Fortune” jurnalında dərc edilmiş məqalədə deyilir ki, rublun çökməsi Rusiyanın Ukrayna məsələsində güzəştə getməsinə səbəb olmayacaq. Əksinə, Kreml təbliğatı Rusiyanın bütün problemlərinin səbəbkarının Qərb olduğu barədə təbliğatını daha da gücləndirəcək.
“İstənilən halda nəticələr həm Rusiya üçün, həm də bütün dünya üçün çox kədərli olacaq. Yeganə alternativ variant Putinin saray çevrilişi ilə hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasıdır. Bu da zamanla rus ənənəsində sınaqdan çıxmış yoldur. Ancaq 1991-1993-cü illəri xatırlayanlar bilir ki, bütün bunların axırı necə pis qurtara bilər” - deyə jurnal yazır.
Fərhad Məmmədov
