Ekspertlərdən ilginc açıqlamalar; “Müəyyən tranzit xərcləri artıb, digər tərəfdən, ölkədə hələ də bəzi sahələr üzrə inhisarçılıq davam edir”

2023-cü ildə dünyada ərzaq qiymətləri 13,7 faiz, dekabr ayında isə illik ifadədə 10,1 faiz ucuzlaşıb. Bu haqda BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) icmalında bildirilib.

Dekabrda taxılın qiymət indeksi noyabr ayı ilə müqayisədə 16,6 faiz yüksək olsa da, əvvəlki illə müqayisədə aşağı düşüb. 2023-cü ilin sonunda hava şəraiti və Qara dəniz regionunda gərginlik səbəbindən bir sıra əsas ixracatçı ölkələrin logistik sistemlərində yaranan problemlər, həmçinin güclü tələbat fonunda buğdanın ixrac qiymətlərində artım qeydə alınıb.

Həmçinin dekabrda bitki yağı 1,4 faiz (illik ifadədə 32,7 faiz), ət isə 1 faiz (illik ifadədə 1,8 faiz) ucuzlaşıb. İlin sonunda şəkərin qiyməti 16,6 faiz azalsa da, illik ifadədə artım 14,9 faiz olub. Eyni zamanda süd məhsullarının qiymətində 1,6 faizlik artım, illik ifadədə isə 16,1 faizlik azalma baş verib.

Bu dönəmdə isə Azərbaycan bazarlarında bir sıra məhsulların bahalaşması müşahidə edilir. Xüsusilə tərəvəz və ətin qiymətində artımlar var.

Azər Badamov 

Modern.az-a açıqlama verən Milli Məclisin üzvü Azər Badamov bahalaşmanı deputatların da hiss etdiyini bildirib: “Bahalaşma təkcə Azərbaycanda baş vermir. Bütün dünya ölkələrində malların qiymətləri arta-arta gedir. Azərbaycan da dünyanın bir parçası olduğundan daxili bazarımızın qorunması ilə bağlı tədbirlərin keçirilməsinə baxmayaraq, xüsusən də ərzaq mallarının qiymətlərində artımların mütəmadi baş verdiyini görürük. Bahalaşmanın təsirlərini azaltmaq üçün dövlətin sosial dəstək tədbirlərinin davamlı aparılmalı olduğunu vacib hesab edirəm...”

Deputat  Vüqar İskəndərov da cüzi də olsa, bahalaşmanı hiss etdiyini söyləyib: “Dünyada baş verən həm siyasi, həm iqtisadi kataklizmlər əsasən ərzaq və digər məhsullara da öz təsirini göstərir. 

Azərbaycanda son zamanlar tərəvəzin və ət məhsullarının qiymətinin bahalaşması hiss olunur. Təbii ki, biz bunu arzulamazdıq. Bunu yalnız insanların səhvləri kimi qiymətləndirmək olmaz. Çünki Azərbaycan da dünyanın bir parçasıdır. Artıq bir çox ölkələrdə bahalaşma gedir. Təbii ki, bu, ölkəmizə şamil edilməli deyil. Əlbəttə, biz bütün imkanlardan istifadə edərək ərzaq məhsullarının, ətin bahalaşmasının qarşısını almaq üçün müvafiq işlər görməliyik. Mən də bu ölkənin vətəndaşı kimi qismən də olsa, bu məhsullarda bahalaşmanı hiss etmişəm".

Ancaq reallıq odur ki, dünyada ərzaqlar ucuzlaşır. Bəs Azərbaycanda niyə əksinədir? 

 Eyyub Kərimli

İqtisadi və Sosial Araşdırmalara Yardım İctimai Birliyinin sədri Eyyub Kərimli mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a danışıb. Ekspert qeyd edib ki, əgər bu gün ərzaq qiymətlərinin dəyişən dinamikasını daha diqqətlə izləsək görərik ki, bəzi ərzaqlarda bahalaşma müşahidə olunur: “Lakin müəyyən endirimlər də var. Məsələn, bir müddət öncə ölkədə unun qiymətində müəyyən eniş müşahidə olunmuşdu. Hazırda bəzi bitki yağlarında enmə var. Lakin düyü və şəkərin qiymətində bahalaşma var. Həmçinin bəzi meyvə-tərəvəzlərin qiymətində mövsümlə əlaqəli enmə və bahalaşma var. Məsələn, hazırda qış mövsümü olmasına baxmayaraq, bu gün pomidorun qiyməti ucuzdur. Amma xiyarın qiyməti bahadır, çünki ölkəyə idxal olunur. 

Ümumiyyətlə, idxal olunan ərzaqların qiymətlərində müəyyən bahalaşma müşahidə olunur. Səbəb isə budur ki, dünya ərzaq bazarında ərzaqların qiyməti aşağı olsa da, logistik qiymətlər artıb. Belə ki, ölkəyə gətirilməsi ilə bağlı müəyyən tranzit xərcləri artıb, üzərinə nəqliyyat xərclərini də gəldikdə qiymət artımı anlaşılandır. 

Digər tərəfdən, ölkədə hələ də bəzi sahələr üzrə inhisarçılıq davam edir. Ərzaq idxalı  üzrə inhisarçıların təsirləri var, onlar bazarda qiymət məsələsinə müəyyən qədər diktə edirlər. Bəzi pərakəndə ticarət şəbəkələrinin bazar payı çoxdur, bu da əsasən şəbəkə marketlərdir və onlar istədikləri qiymətləri tərtib edib, satırlar. Bu da sözsüz ki, müəyyən ucuzlaşmaya imkan vermir. Çünki onların monopolik bazarlarda payları var, çoxdur.  Bu baxımdan, bu təsirləri də biz inkar edə bilmərik. 

Həmçinin bu gün bizim əsas idxal tərəfdaşlarımızdan biri olan Rusiyada ətin qiyməti 20 faizə qədər artıb. Bu da sözsüz ki, öz təsirini göstərir. Hazırda ölkəmizdə daxili ət istehsalı azalıb və daha çox idxaldan asılıdır.  Buna görə də ətin də qiymətində müəyyən bahalaşmalar müşahidə olunur. 

Bütün bunların ortadan  qaldırılması üçün kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir. İlk öncə rəqabət məcəlləsi qəbul olunmalıdır, hansı ki, uzun illərdir onun qəbulu gecikdirilir. Həmçinin inhisarçılıq meyillərinə qarşı mübarizə aparılmalıdır. Böyük bazar payı olan şəbəkə marketləri ilə müəyyən işlər aparılmalıdır ki, onlar qiymətləri diktə etməsinlər. 

Bundan başqa, vətəndaş monitorinqləri həyata keçirilməlidir. Qiymətlərin artımına qarşı mübarizə həm də ictimai sektor və  mətbuat vasitəsilə aparılmalıdır ki, süni qiymət artımına yol verilməsin".

Natiq Cəfərli 

İqtisadçı Natiq Cəfərli isə qeyd edib: “Həqiqətən də 2022-ci ildən bu günə qədər dünyada ərzaq indeksində ciddi enmələr müşahidə olunur. Ümumilikdə əgər bütün ərzaq növləri üzrə götürsək, 10 faizdən çox qiymət azalmaları müşahidə olunur. Elə bunun nəticəsidir ki, Avropada və ABŞ-da inflyasiya da xeyli səngiyib. Belə ki, əvvəl 8-10 faiz inflyasiya mövcud idisə, indi 3-4 faiz civarındadır.

Azərbaycanda isə ərzaq qiymətlərinin enməməsinin səbəbi obyektiv və subyektiv səbəblərdən irəli gəlir.

Obyektiv səbəb odur ki, daxili istehsalımız azdır. Biz özümüzü cəmi 25 faiz ərzaq məhsulları ilə təmin edirik, yerdə qalan qisim idxaldan asılıdır.

Subyektiv səbəb isə odur ki, ənənəvi Azərbaycanın problemləri idxal inhisarçılığıdır. Pərakəndə ticarətdə problem yoxdur, minlərlə mağazalar, şəbəkələr, müəyyən rəqabət var. Amma məhz topdansatış qiymətlərinin tənzimlənməsi inhisarçılığa daha çox bağlıdır. Ənənəvi olaraq inhisarçılıq problemi həll edilməyindən bəlli sayda şirkətlər var ki, onlar ölkəyə məhsul gətirə bilir və onlar da sövdələşmə yolu ilə qiyməti daxili bazarda tənzimləyə bilirlər. Əsas problemlərdən biri budur. 

Həmçinin ölkəmizdə vergi yüksəkdir. Doğrudur, bəzi dünya ölkələri ilə müqayisədə aşağıdır, amma ümumilikdə Azərbaycanın alıcılıq qabiliyyətini nəzərə alsaq, ərzaq məhsullarında əlavə  dəyər vergisinin 18 faiz olması məntiqli deyil. Bunu daha aşağı salmaq mümkündür ki, bu da qiymətlərin azalmasına təsir göstərən amilə çevrilə bilər".