Dövlət müstəqilliyi xalqın əbədi, əzəli arzusu, niyyətidir. Bu arzu, bu niyyət tarixən yara­nır,mübarizələrlə formalaşır, mübarizələrlə də gerçəkləşir. Ötən əsrin əvvəllərində, 1918-ci ilin may ayının 28-də Şərqdə ilk demokratik cümhuriyyət yarandı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tarixi yaşam qazandı. Onun müstəqil dövlətlərə xas olan bütün dövlətçilik təsisatları var idi. 1920-ci il aprelin 28-də bu gənc dövlət süquta uğradı. O vaxtlardan xalq öz azadlığı, dövlət müs­təqilliyi uğrunda gizlin, sonralar aşkar mübarizəyə başladı. Xalqın azadlıq ruhu həmişə yaşayır. Nəticədə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi 1991-ci ildə bərpa olundu. 

Azərbaycanda hakimiyyət böhranı, separatçılıq meyilləri, ambisiyalar dövlətçilik üçün cid­di təhlükə yaradanda xalq ciddi, israrlı təkidlə böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyevi ha­ki­miyyətə dəvət etdi. Ulu Öndər Bakıya, hakimiyyətə qayıtdı. 

Böyük siyasi xadim Heydər Əliyev həmin dövr haqqında deyib: “Azərbaycan Respub­li­kasının bugünkü ağır,  mürəkkəb və gərgin vəziyyətini tam məsuli­yyətlə  dərk edirəm.  Bu və­zi­fəni üzərimə  götürərək  öz məsuliyyətimi anlayıram  və bunların hamısını rəhbər tutaraq əlim­dən gələni edəcəyəm.  Ali Sovetin  sədri kimi  Azərbaycan  xalqının tarixi  nailiyyəti olan  Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini qorumağı, möhkəmləndirməyi, inki­şaf  etdirməyi özüm üçün  əsas vəzifələrdən biri hesab edirəm.  Azərbaycan Respublikası­nın  dövlət  müstəqilliyi 1918-ci ildə  yaranmış ilk  Azərbaycan Demokratik Respub­li­ka­sı­nın  ənənələri əsasında,  müasir tələblərlə,  dünyada  gedən proseslərlə  bağlı olaraq  təmin olunmalıdır. Bu sahədə mən daim çalışacağam və heç kəsin  şübhəsi  olmasın ki, ömrü­mün  bundan sonrakı  hissəsini, harada olursa-olsun yalnız və yalnız Azərbaycan Respublikasının  müstəqil dövlət kimi  inkişaf etməsinə həsr edəcəyəm. Bununla əlaqədar olaraq bil­dir­mək istəyirəm ki,  mənim fikrimcə, Azərbaycan Respublikası,  bundan  sonra onun başına nə gəlirsə-gəlsin, müstəqilliyini itirməyəcək, yenidən heç bir  dövlətin tərkibinə  daxil olma­yacaq, heç bir  başqa  dövlətin əsarəti  altına  düşməyəcək”.

Parlamentin 24 iyun 1993-cü il tarixli iclasında Azərbaycan Respublikasının Preziden­ti­nin səlahiyyətlərinin Ali Sovetin  sədri Heydər Əliyevə verilməsi barədə qərar qəbul etdi.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin 1993-cü il iyunun 15-dən oktyabrın 3-dək Ali Sovetə rəhbərlik etdiyi dövrdə parlamentarizm ənənələri yeni formatda, yeni ruhda, azərbaycançılığa xas olan yeni qüvvə aldı. Ulu Öndər bu qısa müddətdə parlamentin ruhunu tamamilə dəyişdi. Milli Məclisə siyasi mədəniyyət gətirdi. Onun iclası aparmaq tərzi, fikirlərini dəqiq əsaslandırması, çıxış­ların məğzini tutmaq bacarığı, qiymətli fikirləri ümumiləşdirmək qabiliy­yəti özlüyündə parlamentin üzvləri üçün yeni bir örnək, əsl parlamentarizm məktəbi oldu.

Dünya ictimaiyyəti də, dünyanın böyük dövlətləri də inanırdı ki, böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyev yaranmış vəziyyəti düzəldəcək, Azərbaycanı siyasi xaosdan çıxardacaqdır. Belə də oldu. 1993-cü ilin 7 avqust tarixində cənub bölgəsində “Talış-Muğan Respublikası” elan olunmuşdu. Bununla əlaqədar Heydər Əliyev avqustun 13-də parlamentdə həmin bölgədən olan deputatlar, ziyalılar, ağsaqqallarla  görüşüb vəziyyəti müzakirə etdi. Avqustun 17-də isə Milli Məclis “Azərbaycan Respublikasının Lənkəran, Astara, Masallı, Lerik, Yardımlı, Cəlila­bad və Biləsuvar rayonlarında  yaranmış  vəziyyət haqqında” Qərar qəbul edərək “Talış-Muğan Respublikası” avantürasına siyasi qiymət verdi. Tezliklə əhalinin istəyi ilə bu bədnam iddiaya son qoyuldu.

Azərbaycan Respublikası bəşəri qanunlar əsasında inkişaf yolundaydı. Ulu Öndər ilk gündən etibarən hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu məsələsini daim diqqət mər­kə­zində saxlamış və mövcud istiqamətdə davamlı islahatların reallaşdırılmasını təmin etmişdi. Respublikamızda cinayətkarlıq və digər hüquq pozuntularına qarşı barışmaz mübarizə elan edilmişdi. Ölkədə ictimai-siyasi sabitliyin bərpası istiqamətində gərgin iş aparılmış, ölkədəki qeyri-qanuni silahlı dəstələr zərərsizləşdirilmiş, respublikamızın sosial-iqtisadi yüksəlişinə yol açan ən mühüm amil kimi cəmiyyətdə ictimai-siyasi sabitlik bərqərar edilmişdi. Bu sabitlik də böyük tarixi şəxsiyyətin Azərbaycana, Azərbaycan dövlətçiliyinə, azərbaycançılığa səda­qə­tinin, sevgisinin təzahürü idi.

Demokratik düşüncə və dəyərlərinə hər zaman öz sadiqliyini nümayiş etdirən Ulu Ön­dər deyirdi: “Azərbaycan dövlətinin strateji yolu yalnız demokratiya, sərbəst iqtisadiyyat prinsiplərinin bərqərar olması, bazar iqtisadiyyatı və sahibkarlığın inkişafıdır”.

Ulu Öndər Azərbaycanı məhv olmaqdan, parçalanmaqdan xilas etdi. Asayiş və qayda-qanun bərqərar edildi, soyğunçuluğa, vətəndaşların əmlakının qəsb olunmasına son qoyuldu.

Nizami ordu yaradıldı, Qarabağ müharibəsində atəşkəs əldə edildi, münaqişəsinin dinc yolla nizama salınmasına dair danışıqlara başlandı. İdarəetmə sistemi formalaşdırıldı, insanlara öz dövlətinə inamı qaytarıldı. Neft müqavilələri imzalandı, Azərbaycanın iqtisadi dirçəlişinin əsası qoyuldu. Qanunsuz silahlı qruplaşmaların dövlət çevrilişləri cəhdlərinə son verildi, ilk parlament seçkiləri keçirildi və referendum yolu ilə Konstitusiya qəbul edildi. Azərbaycanın beynəlxalq əlaqələri formalaşdırıldı, ölkənin dünya birliyinə inteqrasiyası prosesi başlandı. Siyasi islahatlara start verildi, çoxpartiyalı sistem yarandı.

Ermənistanın Azərbaycana qarşı elan etmədən apardığı müharibə dövlətin iqtisadi dayaqlarını da sarsıdırdı. Ona görə də cəbhədə atəşkəsə nail olunmasını, yaranmış vəziyyətdən bəhrələnərək ordu quruculuğunu sürətləndirməyi, ordunu nizami ordu kimi formalaşdırmağı başlıca dövlətçlik vəzifəsi kimi yerinə yetirən Ümummilli Lider Heydər Əliyevin xalqa müraciətindən sonra qəlbində Vətən sevgisi olan, respublikamızdan kənarda hərbi xidmət keçən peşəkar zabitlərin Azərbaycana axını başlandı. Bu müraciət bütün ictimaiyyət tərəfindən dəstəkləndi, ordudan yayınma hallarının, cəbhədə geriləmələrin qarşısı alındı. Hərbi uğursuz­luqlarla üzləşdiyini və daha irəliləyə bilmədiyini görən təcavüzkar Ermənistanın rəhbərliyi 1994-cü ilin mayında danışıqlar masası arxasında oturmağa, cəbhə bölgəsində atəşkəsi nəzərdə tutan Bişkek protokolunu 1994-cü il mayın 8-də imzalamağa məcbur oldu.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin neft strategiyasının təcəssümü olan “Əsrin müqaviləsi” 1994-cü ilin sentyabr ayının 20-də Azərbaycanın Dövlət Neft Şirkəti ilə 6 ölkənin 10 şirkəti arasında bağlanmışdır.

“Əsrin müqaviləsi” həm karbohidrogen ehtiyatlarının miqdarına, həm də qoyulan sərmayələrin həcminə görə dünyada bağlanan ən iri sazişlər siyahısına daxil olmuşdur. “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın dünya iqtisadi sistemindəki yerini müəy­yən­ləşdirmişdir. Həmin müqavilə daha sonra 19 ölkənin 41 neft şirkəti ilə 26 müqavilənin im­zalanmasına yol açmışdır. Ulu Öndər Heydər Əliyev demişdi: “Əsrin müqaviləsi ilə qoy­duğumuz təməl XXI əsrdə Azərbaycan xalqının inkişafı, firavan həyatı, müstəqil Azərbaycan dövlətinin suverenliyinin daha da möhkəmlənməsi üçün gözəl imkanlar yaradır və inanıram ki, XXI əsr müstəqil Azərbaycan dövləti üçün ən xoşbəxt dövr olacaqdır”.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətçiliyi qarşısındakı böyük xidmətləri olub. Bu xidmətlərin hər biri həm ayrılıqda, həm də vəhdətdə dünyəvi dəyərlərə malikdir. Böyük tarixi şəxsiyyətin Azərbaycana ən böyük xidmətlərindən biri müstəqil dövlətin yeni, müasir Konstitusiyasının hazırlanmasıdır. Ulu Öndər Heydər Əliyev demişdir: “Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir Konstitusiya qəbul etməliyik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublikasının demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən Əsas Qanun, tarixi sənəd olsun. Hakimiyyət bölgüsü – ali icra, qanunvericilik, məhkəmə hakimiy­yəti - bunlar hamısı xalqın iradəsinə söykənməli, seçkilər yolu ilə təmin olunmalıdır.” Dövlətin hüquqi bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində növbəti addımlar atıldı: məhkəmə islahat­larının həyata keçirilməsi, Konstitusiya Məhkəməsinin və Ombudsman təsisatının yaradılması, ölüm hökmünün ləğv edilməsi və onlarla digər bu kimi islahat xarakterli demokratik təşəbbüslər bilavasitə Heydər Əliyevin gərgin əməyinin nəticəsidir.

24 iyun 1993-cü il Azərbaycanın dövlətçilik tarixində dünyəvi dəyərə malik olan tarix­dir. Bu tarixi Azərbaycanı sevənlər Azərbaycan dövlətçiliyinin bərpa edilməsi günü qədər dəyərli hesab edirlər. Bu günün qüdrətidir ki, Azərbaycan dünyanın böyük dövlətlərinin ehtiramını qazanıb, bu dövlətlər Azərbaycanla siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələr saxlamaqdadır və saxlayacaqlar.

Rəşad Cəbrayılov

Salyan rayon başçının müavini,

İctimai-siyasi və humanitar məsələlər

şöbəsinin müdiri.