Müasir dövrdə diaspor anlayışı beynəlxalq münasibətlərin vacib elementinə çevrilib. Qloballaşan dünyamızın reallıqları diaspor quruculuğu sahəsində Azərbaycanın qarşısında yeni vəzifələr qoymaqdadır. Xalqlar arasında gedən sürətli inteqrasiya prosesləri, diaspor və lobbi təşkilatlarının beynəlxalq siyasətdə artan rolu bu sahədə daha genişmiqyaslı fəaliyyət göstərilməsini zərurətə çevirib. Bu zərurəti əməli nəticə ilə sonlandırmaq diaspor təşkilatlarının konstruktiv fəaliyyətindən və diplomatlarımzın "tərəfsiz” mövqeyindən çox asılıdır.

Diaspor qurumları bir qayda olaraq soydaşlarımızın yaşadıqları ölkələrdə zərurətdən yaranır. Məskunlaşdıqları ölkələrdə milli kimliklərini – adət-ənənələrini, mənəvi-əxlaqi dəyərlərini qoruma və tanıtma, Vətənlə bağlılıqlarını itirməmə, vahid diaspor birliyində birləşmə soydaşlarımızın üzərinə düşən vəzifələrdən biri və birincisidir.

 Bu gün dünyanın müxtəlif ölkələrində diasporumuzun mövcudluğu da məhz bu amillə bağlıdır. Diaspor birlikləri yarandıqları ölkələrdə qeyri-hökumət təşkilatları hesab olunduğundan, həmin dövlətlərin qayda-qanunları ilə fəaliyyətlərini tənzimləmək, ölkənin ictimai-mədəni həyatında aktiv iştirak etmək, yerli hökumət və ictimai təşkilatlarla, digər diaspor mərkəzləri ilə əlaqələri möhkəmləndirmək, əməkdaşlıq etmək missiyasını üzərinə götürüb xalq diplomatiyasının lokomotivinə çevrilməlidir. Hər bir diaspor təşkilatı, bu təşkilata üzv olan hər bir fərd bilməlidir ki, onlar ayrı-ayrılıqda özlərini deyil, mənsub olduqları ölkəni və xalqı, onun mənəvi-əxlaqi dəyərlərini təmsil edir. Soydaşlarımız məskunlaşdıqları hər bir ölkənin mənəvi dəyərlərinin müxtəlifliyini özlərinin siyasi, iqtisadi və sosial-mədəni fəaliyyətlərində əsas amil kimi dəyərləndirməli və bu prizmadan fəaliyyətlərini düzgün müəyyənləşdirməlidirlər. Öz ölkəsinin elçisi olmaq, onu ləyaqətlə təmsil etmək vətəndaşlıq borcu olmaqla yanaşı, həm də Vətən adından mənəvi öhdəlikdir.

"Sən özünü deyil, mənsub olduğun ölkəni və xalqı təmsil edirsən” devizi xaricdə yaşayan soydaşlarımızın əsas qayəsi olmalıdır. Bu, təmsil etdiyin ölkənin səndən istəyidir (tələbidir) – qarşıya nə qədər çətinliklər çıxsa da. Bunun tək asan yolu diaspor təşkilatlarında (birliklərində) daha monolit birləşməkdir.

 Güclü diaspor təşkilatı həm də güclü Vətən deməkdir. Bu təşkilatlar arasında, yaxud təşkilatdaxili parçalanmalara yol açmaq Vətəni parçalamağa cəhd kimi bir şeydir.

Soydaşlarımız üzləşdikləri problem və çətiniklərə rəğmən, heç zaman tarixi Vətənlə bağ tellərini qırmamış, öz milli mənsubiyyətini, adət-ənənələrini, mənəvi-əxlaqi dəyərlərini şərəflə qoruyub saxlamışlar – hər nə qədər adda-budda sapınmalar olsa da. Sapınmalara təbii hal kimi baxsaq da, bunun qeyri-təbii formada "yetişdirildiyini” də müşahidə etmək üzücü haldır.

Əgər, qarşıya qoyulan məqsəd və görülən işlər fərdlərə görə deyil, dövlətimiz, millətimiz adına olacaqsa, təbii ki, orada inkişaf olacaq, yox əgər, hər şey şəxsi maraqlar prizması ilə ölçüləcəksə, o zaman inkişafdan danışmaq mənasızdır – gücün birliyi olmayan yerdə Vətənə, Millətə, Dövlətə xeyir verə biləcək güclü birlik ola bilməz.

Son aylar təxminən 1 milyondan çox (mənbə: Azərbaycan diasporu, Bakı-2005) soydaşımızın yaşadığı Ukraynadakı diasporumuzla bağlı ziddiyyətli xəbərlər yayılır. Daha çox foto və videolarla müşahidə olunan bu tip xəbərlərin mahiyyəti - həqiqətlər fonunda səslənən ittihamlar ağrılıdır. Adı "müəyyənlik və qeyri-müəyyənlikdə” hallanan diaspor rəhbərlərimizin hər nə qədər öz həqiqətləri olsa belə. Biz yalnız tərəf olaraq bu həqiqətləri ya qəbul edə, ya da etməyə bilərik. Problem isə artan templə mürəkkəbləşir və gözlənilən nəticələrin ürəkaçan olmayacağı göz önündədir.

 Dünyanın 5 qitəsində diaspor təşkilatımız fəaliyyət göstərir. Bunların arasında öndə olanı da, geridə qalanı da, yeni yarananı da var. Bu təşkilatların fəaliyyətini tənzimləmək, onlarla əlaqəli işləri həyata keçirmək vəzifəsi Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin üzərinə düşür. Komitə bu işləri necə görür, öhdəsindən necə gəlir, bunlar göz önündədir və bununla işimiz yox.

 Ukraynada da iki böyük Azərbaycan diaspor təşkilatı (həmçinin paralel olaraq bir neçə kiçik təşkilat da) fəaliyyət göstərir: Hikmət Cavadovun sədri olduğu Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporu və Rövşən Tağıyevin rəhbərlik etdiyi Birləşmiş Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresi. Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresinin bazasında yaranan hər iki təşkilat rəhbəri arasında münasibətlər bizim arzu etmədiyimiz səviyyədədir. Azərbaycan mətbuatında bunların hər hansı biri ilə bağlı yayılan neqativ xəbər və yazılar birinin digərinə qarşı "qara piar”ı kimi qiymətləndirilir. Günümüzün ironiyasıdır bu: Səngər Ukraynada, döyuş Azərbaycanda gedir.

Hər iki tərəf isə öz mövqeyində haqlı olduğunu düşünür. Onların necə düşünməsindən, məsələyə hansı prizmadan yanaşmalarından asılı olmayaraq, əgər ortada tərəf varsa, birinin digərinə nisbətdə haqlı olmadığı şəksizdir. Amma etiraf edək ki, Azərbaycana xidmət naminə hər iki diaspor rəhbərinin iddiası sonsuzdur, güzəştsiz rəqabət şəraitində hərə öz intellekti səviyyəsində və məqbul bildiyi formada fəaliyyətini davam etdirir.

Fəaliyyətlərindən açıq-aydın müşahidə edirik ki, hər iki diaspor rəhbəri Prezident İlham Əliyevin siyasətini birmənalı olaraq dəstəkləyir, Azərbaycan gerçəklərinin doğru-düzgün təbliği istiqamətində sanballı layihələrə imza atmağa cəhd göstərirlər. Təbii ki, onların bu fədakarlıqları da dövlət və Cənab Prezident tərəfindən qiymətləndirilib. Həm H.Cavadov, həm də R.Tağıyev Azərbaycan diasporunun inkişafında göstərdikləri xidmətləri qarşılığında dövlət mükafatı ilə təltif olunublar.

 Dövlətin dəstək verdiyi, qəbul etdiyi diaspor təşkilatları arasında bir neçə ildir davam edən bu bərbad münasibətə elə dövlətin özü də "çəki-düzən” verməli idi. Bu, missiya dövlət adından əsasən bir nəfərin - Azərbaycanın Ukraynadakı səfiri Azər Xudiyevin üzərinə düşür. A.Xudiyev Prezident İlham Əliyevin 06 sentyabr, 2016-cı il tarixli Sərəncamı ilə Ukraynada səfir vəzifəsinə təyin olunub. Cənab Xudiyev bundan əvvəl Azərbaycanın Sloveniyadakı müvəqqəti işlər vəkili olub, kifayət qədər təcrübəli diplomatdır. Təyinatının ilk günlərində mətbuata verdiyi açıqlamalarında da Ukraynadakı Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinin inkişafına "bir tərəfli” deyil, "çox tərəfli” dəstək verəcəyini bildirmişdi. Hələ ki, inkişafın "bir tərəfi”ni görürük -keçmiş səfir Eynulla Mədətlinin səlahiyyət müddətində diasporlar arasında əldə olunan "atəşkəs”in pozulduğunu müşahidə edirik. Keçmiş səfir özünün düzənlədiyi tədbirlərdə hər iki diaspor rəhbərinin iştirakı təmin olunurdusa, yaxud diasporların təşkil etdiyi toplantılarda səfir, ya da səfirliyin digər əməkdaşları qatılırdısa, artıq xeyli müddətdir ki, bu "balans” pozulub. Oralarda dəyişib hər şeyin əvvəlki halı...

Məsələnin məğzi səfirin sağında və ya solunda oturmaqdan, onun qatıldığı tədbirlərdə iştirak edib poz verməkdən getmir. Bunlar sadəcə görüntüdür, nə maddi təminata, nə də Azərbaycana xidmətin keyfiyyətinə təsir göstərmir. Vətənpərvər, millətini, dövlətini sevən diaspor təşkilatları bunu səfirsiz və təmənnasız da edə bilir.

 A.Xudiyevin səfir kimi fəaliyyətinin 6 ayı arxada qalıb. Yazını hazırlayarkən cənab səfirin Ukraynadakı fəaliyyətini qısa da olsa araşdırdıq. Səfirliyin və digər mətbuat orqanların internet resurslarında səfir A.Xudiyevin bütün rəsmi görüşlərində və iştirak etdiyi tədbirlərdə yalnız və yalnız R.Tağıyevi gördük.

 Əlbəttə, burda qəbahətli bir şey yoxdur, amma, ancaq və lakin bu görüntülər həm də səfirin "tərəfsizlik” prinsiplərini alt-üst edir. Təkcə, Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun təşəbbüsü ilə keçirilən Forumda və bir də Türk Şurasının Kiyev nümayəndəliyində təşkil olunan tədbirdə səfirin yanında - obyektivdə Hikmət Cavadov görünür. Hələ bu günədək (son 6 ay müddətində) iki diaspor rəhbəri və səfirin bir yerdə hansısa tədbirdə birgə iştiraklarına təsadüf etmədik.

 Müşahidələr isə onu deməyə əsas verir ki, Ukraynadakı diasporlar arasında münasibətlər heç zaman indiki kimi gərgin olmayıb. Bu gərginlik və "ikili yanaşma” Azərbaycanın Ukraynadakı səfirliyini üçüncü cəbhə kimi sığortalayıb. Artıq səfir A.Xudiyev Hikmət Cavadovun rəhbərlik etdiyi təşkilatın tədbirlərində iştirak etməyərək "diasporlar arasında” seçim etmiş kimi görünür. Bu "seçimin” səbəblərinə varıb subyektiv mülahizələrlə növbəti "tərəf kimi” görünməkdən ehtiyatlanırıq. Düşünürük və həm də şübhə etmirik ki, hörmətli səfir A.Xudiyev diaspora münasibətinə yenidən baxacaq, təcrübəsindən, diplomatik bacarığından və ən nəhayət statusundan maksimum istifadə edərək gərginliyə son verəcəkdir. A.Xudiyevin elə səfir kimi missiyasının da fəlsəfəsi budur.

 Sonda Prezident İlham Əliyevin səfirliklər - diaspor münasibətləri ilə bağlı hələ 2011-ci ilin iyununda Bakıda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının III qurultayında səsləndirdiyi ifadələrlə fikrimizi tamamlamaq istərdik. Arzu edərdik ki, ölkə başçısının hələ 6 il əvvəl səsləndirdiyi və hətta bəzi məqamlarda da incidiyi bu mənfi tendensiyanı aradan qaldırmağın vaxtı çoxdan çatıb, bəlkə də 6 aydır gecikirik. Prezident xüsusən də səfirlərə üzünü tutub demişdi: "Səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasındakı əməkdaşlıq daha da güclü, daha da məqsədyönlü olmalıdır. Mən çox dərinə getmək istəməzdim, amma bəzi hallarda səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasında olan ziddiyyətlər məni çox incidir. Biz buna yol verməməliyik. Səfirlik Azərbaycan dövlətinin bir parçasıdır, Azərbaycan dövlətinin rəsmi nümayəndəliyidir, Azərbaycan dövlətinin xarici ölkələrdə simvoludur. Biz elə etməliyik ki, səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasında daim mehriban münasibətlər olsun. Əgər, hər hansı bir problem, anlaşılmazlıq, yaxud da ki, narazılıq varsa, o, dərhal öz həllini tapmalıdır”.

 Narazılıqlar və narahatçılıqların qısa zamanda aradan qaldırılacağı ümidi ilə...