Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalı regiondakı  sülhə və təhlükəsizliyə ciddi təhdiddir.

 "AzerTaym.az" modern.az-a istinadən Azərbaycanın Serbiya Respublikasında, Monteneqroda, Bosniya və Herseqovinada səfiri Eldar Həsənovun müsahibəsini oxuculara təqdim edir.

 - Eldar müəllim, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi kökləri barədə məlumat verə bilərsinizmi?

- İlk öncə qeyd etmək istərdim ki, Dağlıq Qarabağ bölgəsi tarix boyu hər zaman Azərbaycanın ərazisi, ayrılmaz hissəsi olub. “Карабах” adının özü Azərbaycan sözü olmaqla,  "Qara bağ" kimi hərfi tərcümə olunur. Tarixi nöqteyi-nəzərdən, 1805-ci ildə Qarabağ xanı İbrahim xan Rusiya imperiyasının generalı Sisianovla saziş imzalayır. Bu sazişə əsasən, Azərbaycanın Qarabağ xanlığı müstəqil ölkə kimi Rusiya imperiyasının tabeçiliyinə keçir. Kürəkçay adlandırılan həmin sazişdə, “sazişin mətni internetdən əldə etmək mümkündür”, - Qarabağın erməni əhalisi barədə heç nə deyilmir. 1813-cü və 1828-ci illərdə imzalanmış digər müqavilələr - Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinə əsasən Azərbaycanın qalan hissələri Rusiya imperiyasının tərkibinə keçir. Dağıstan, Gürcüstan və Ermənistan da, həmçinin. Beləliklə, bu, məsələnin tarixi tərəfidir. Daha sonra Rusiya imperiyasının süquta uğradığı, Gürcüstan və Azərbaycan Demokratik Respublikaları yaradıldığı zamanlarda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1918-ci ildə verdiyi ilk fərmanlardan biri Yerevanın Azərbaycandan Ermənistana verilməsi və onun Ermənistanın paytaxtı elan edilməsi ilə bağlı idi. Bu da, həmçinin, tarixi faktdır. 1921-ci ildə Bolşevik partiyasının Qafqaz Bürosu Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində saxlanılması barədə qərar qəbul etdi. Digər tarixi fakt ondan ibarətdir ki, 1923-cü ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Azərbaycanın tərkibində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması barədə fərman qəbul etdi. Beləliklə, bu, tarixdir. Sonralar, 1980-ci illərin sonunda Ermənistan Azərbaycana qarşı təcavüzə başladı, 300 min azərbaycanlı indiki Ermənistan ərazisindən zorla qovuldu. Daha sonra Ermənistanın Azərbaycan Respublikasına qarşı təcavüzü nəticəsində bizim ərazilərimizin təxminən 20 faizi işğal altına düşdü və 1 milyon azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünə çevrildi. 1992-ci ilin fevral ayında Ermənistan Silahlı Qüvvələri insanlığa, bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biri hesab olunan Xocalı soyqırımını törətdi. Xocalıda soyqırımı nəticəsində aralarında 106 qadın, 70 qoca, 63 uşaq olmaqla, 613 günahsız mülki şəxs vəhşicəsinə öldürüldü.

1993-cü ilin aprel-noyabr aylarında BMT Təhlükəsizlik Şurası Dağlıq Qarabağ bölgəsini Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi kimi tanımaqla 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələr qəbul edərək, Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalını pislədi, bütün işğalçı qüvvələrin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını, azərbaycanlı məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına qaytarılmasını tələb etdi. Hazırda Serbiya da daxil olmaqla, bütün beynəlxalq ictimaiyyət Ermənistanın Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində yaratdığı separatçı qurumu qeyri-qanuni hesab edir.

Azərbaycan dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalı regiondakı  sülhə və təhlükəsizliyə ciddi təhdiddir, habelə gərginliyin və insidentlərin yaranmasının əsas səbəbidir. Ermənistanın silahlı təxribatı və təhrikləri nəticəsində baş verən 2016-cı ilin aprel hadisələri buna bariz nümunədir.

 - Ermənistanın Serbiyadakı səfirinin son müsahibəsində danışılan erməni soyqırımı haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Məlumdur ki, o dövrün hadisələrini təsvir edən məşhur tədqiqatçı, alim Castin Makkarti "Ermənilər Osmanlı İmperiyasında və müasir Türkiyədə (1912-1926) adlı kitabında yazırdı: “Həlak olan erməniləri nəzərdən keçirəndə ölən müsəlmanları da nəzərdən keçirməlisiniz. Statistika göstərir ki, ölən ermənilərlə birlikdə əksəriyyəti türk olan 2,5 milyon Anadolu müsəlmanı da həlak olmuşdur”. Bununla, müəllif nəticə çıxarır: "Əgər bu, soyqırımıdırsa, ən azından qatillərin qurbanlardan daha çox həlak olduğu qəribə soyqırımıdır". 

 - Sizcə, niyə Ermənistan Kosovonun müstəqilliyini tanımayıb, burada bir incəlik varmı?

- Ermənistanın Kosovo və Metohiya ilə bağlı siyasəti çox açıqdır. Nəzərinizə çatdıraq ki, erməni tərəfinin son illərdə Kosovo "hakimiyyəti" ilə əlaqələri daha yüksək səviyyəyə qalxmışdır. Buna, 2018-ci ildə Ermənistanın Müdafiə naziri David Tonoyanın Kosovo və Metohiyaya səfərini və eyni ildə Xarici İşlər naziri Zöhrab Mnatsakanyanın Kosovonun “baş nazirinin müavini, “Xarici İşlər Nazirliyinin" rəhbəri Behcet Patsolli ilə Nyu-Yorkdakı görüşünü misal gətirmək olar. Hətta iki il əvvəl rəsmi Yerevan Kosovonun “prezidenti” və “xarici işlər naziri”ni də öz ölkəsində qəbul etdi. İnternet resursları bu görüşlərin fotoları ilə doludur. Ermənistan Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində yaratdığı separatçı qurumu qanuniləşdirmək və bundan sonra Azərbaycanın bu ərazilərini ilhaq etmək cəhdlərindən əl çəkmir. Bu baxımdan, erməni tərəfi zamanla Kosovo və Metohiya münaqişəsinə istinad edir. Ermənistan rəhbərliyi Kosova və Metohiyanı başqa bir dövlətin ərazisini zəbt etmək üçün yaxşı bir presedent kimi görür. Eyni mövzuda ermənilər məqalə və kitab da yazırlar. Bu mənada, Serj Sarkisyanın Ermənistan prezidenti olan dövründə Rusiyanın "Kommersant" qəzetinə verdiyi müsahibədə, Kosovo və Metohiyanın Serbiyadan qanunsuz olaraq ayrılması sevincini gizlətməməsi mövqeyinə təəccüb etmək lazım deyil. Belə ki, jurnalistin S.Sarkisyana “bu halda niyə Ermənistan Kosova ilə bağlı qəti mövqeyini bildirmir sualına”, keçmiş erməni prezident Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının müttəfiqi tərəfindən icazənin verilmədiyini etiraf etmək məcburiyyətində qalmışdır. Buna görə, Kosovo və Metohiya, həmçinin, Ermənistan-Serbiya dostluğundan bəhs edən erməni diplomatlar hər hansı mövzu ətrafında boşboğazlıq edə bilər, lakin bu bölgəni Serbiyanın tərkib hissəsi hesab etdiklərini və Serbiyanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü dəstəklədiklərini heç zaman söyləmirlər.

 - Bu yaxınlarda Dağlıq Qarabağda “parlament və prezident seçkiləri”nin keçirildiyini öyrəndik. Bu barədə hansı fikirlərinizi bölüşə bilərsiniz?

- Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, dünya koronavirus pandemiyası ilə mübarizə apararkən, Ermənistan Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində "seçkilər" adlı şou keçirdi. Lakin onlar bu dəfə də siyasi iflas yaşadılar. Bunun səbəblərdən biri kimi qondarma "seçkilər"in heç bir dövlət tərəfindən tanınmaması və tanınmayacığıdır. Biz illərdir bunun şahidi oluruq. Əksər dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanın işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ bölgəsində qondarma "seçkilər"ə münasibət bildiriblər. Bu dövlətlər və təşkilatlar, o cümlədən. Avropa İttifaqı, Avropa Parlamenti, ATƏT Parlament Assambleyası, Qoşulmama Hərəkatı, GUAM və digərləri "seçkilər"in qanunsuz və qeyri-legitim olduğunu elan ediblər.